Sąd pod nieobecość oskarżonego, czyli jak podpisana ustawa zmienia procedurę karną

Zasadnicze zmiany w procedurze karnej 

Zmiany zawarte w ustawie dotyczą ponad stu przepisów Kodeksu postępowania karnego, a także przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, Kodeksu karnego skarbowego, Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Najważniejsze zmiany w procedurze karnej

Do najważniejszych  zawartych w ustawie zmian, należą następujące:

• art. 12 § 1a nakłada na sąd obowiązek uzyskania wniosku o ściganie, gdy obowiązek uzyskania takiego wniosku pojawia się na etapie postępowania przed sądem i wynika z uprzedzenia stron przez sąd o możliwości zakwalifikowania zarzucanego czynu według innego, niż wskazany w akcie oskarżenia przepis prawny;
• w art. 12 § 3 wydłuża się termin do cofnięcia wniosku o ściganie do zamknięcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie oraz uzależnia cofnięcie wniosku na tym etapie postępowania nie tylko od zgody sądu, ale i zgody obecnego na rozprawie lub posiedzeniu oskarżyciela publicznego;
• art. 21 rozszerza obowiązek informowania przez prokuratora – m.in. przełożonych lub organy samorządu – o wszczęciu i zakończeniu postępowania, gdy postępowanie toczy się z urzędu przeciwko funkcjonariuszom publicznym, duchownym i członkom zakonów oraz diakonatów oraz osobom będącym członkami samorządów zawodowych;
• art. 38 określa zasady rozstrzygania sporów o właściwość pomiędzy sądami różnego rzędu;
• art. 55 § 1 i 2 wprowadza możliwość zaskarżenia przez pokrzywdzonego, do prokuratora nadrzędnego, drugiego postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania lub jego umorzeniu, oraz wprowadza obowiązek sądu – zawiadomienia innych znanych pokrzywdzonych o wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia;
• art. 56 § 3 dopuszcza możliwość zaskarżenia zażaleniem postanowienia, wyłączającego oskarżyciela posiłkowego z udział w postępowaniu na podstawie art. 56 § 2;
• art. 81a § 3 k.p.k. wprowadza możliwość przekazywania wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu oraz inne dokumenty niezbędne do rozpoznania wniosku, przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze do właściwego sądu, za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej;
• art. 99a wprowadza obowiązek sporządzania uzasadnień wyroków sądów pierwszej instancji, odwoławczych oraz wydanych w postępowaniu o wznowienie postępowania, na formularzach, według wzorów ustalonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości;
• art. 100 wprowadza możliwość odstąpienia od ogłaszania orzeczenia lub zarządzenia na posiedzeniu jawnym, jeżeli na ogłoszeniu nikt się nie stawił;
• art. 117 dodaje nowy § 3, który pozwala sądowi na przeprowadzanie czynności procesowych pomimo niestawiennictwa należycie zawiadomionej strony (bez względu na przyczynę tego niestawiennictwa), jeżeli obecny jest obrońca lub pełnomocnik tej strony;
• art. 123 § 3 nakazuje przy obliczaniu terminów procesowych uznawać sobotę za dzień równorzędny z dniem uznanym przez ustawę za dzień wolny od pracy;
• art. 133 § 2a rozszerza zakres zastosowania instytucji pełnomocnika pocztowego na uczestników postępowania, którzy ze względu na stan zdrowia nie mają możliwości lub mają w znacznym stopniu utrudnione osobiste odebranie pisma w placówce pocztowej;
• art. 170 wprowadza do postępowania tzw. prekluzję dowodową, która polega na wprowadzeniu przez organ procesowy terminu do złożenia wniosków dowodowych w toku postępowania karnego, po upływie którego wniosek zostanie oddalony;
• art. 185a wprowadza dla sądu instrukcyjny, 14-dniowy termin na przesłuchanie pokrzywdzonego poniżej lat 15;
• w art. 253 dodaje się § 3, który stanowi, że po wydaniu przez sąd postanowienia o zmianie tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe, prokurator może oświadczyć, że sprzeciwia się zmianie. Wówczas postanowienie o zmianie stanie się wykonalne dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia;
• art. 315a pozwala odstąpić od przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka, jeżeli czynność taka nie jest niezbędna do dokonania ustaleń faktycznych. Przewiduje się, że przepis będzie dotyczył przypadków wielości pokrzywdzonych czynami, których sprawca każdorazowo posługiwał się tożsamym lub podobnym modus operandi;
• art. 350a pozwala przewodniczącemu składu orzekającego na zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań już przesłuchanych świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie tych świadków na rozprawie;
• art. 378a wprowadza możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego, w szczególności przesłuchania świadków, podczas nieobecności oskarżonego lub obrońcy (a także ich obu), podczas gdy nieobecność ta została należycie usprawiedliwiona. W § 3 ustawa uprawnia oskarżonego i obrońcę, najpóźniej na kolejnej rozprawie do złożenia wniosku o uzupełniające przeprowadzenie dowodu przeprowadzonego podczas jego nieobecności; w tym wniosku należy wykazać, że sposób przeprowadzenia dowodu naruszał gwarancje procesowe, w szczególności prawo do obrony;
• art. 394 § 1 i 2 zrównuje tryb uznania za ujawnione danych dotyczących osoby oskarżonego oraz wyników wywiadu środowiskowego z innymi dokumentami. Ponadto ustanawia się ogólną regułę, że protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie odczytuje się na wniosek strony, która nie miała możliwości zapoznania się z ich treścią lub gdy sąd uzna to za niezbędne. W pozostałych sytuacjach protokoły te i dokumenty są uznawane z mocy prawa za ujawnione bez potrzeby wymieniania ich w treści protokołu;
• art. 401 ustawa wydłuża termin, na jaki rozprawa może być przerwana, z 35 do 42 dni;
• art. 405 wprowadza regułę, że z chwilą zamknięcia przewodu sądowego są ujawnione bez odczytywania wszystkie protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie, które nie zostały odczytane. Są to dokumenty wskazane przez oskarżyciela w akcie oskarżenia jako dowody, których przeprowadzenia na rozprawie głównej się on domaga (z wyjątkiem tych, co do których sąd oddalił wniosek dowodowy), wskazane we wniosku dowodowym strony, który został uwzględniony oraz dopuszczone przez sąd z urzędu. O ujawnieniu bez odczytywania protokołów i dokumentów zamieszcza się wzmiankę w protokole rozprawy;
• art. 423 w § 1 pozwala na sporządzenie uzasadnienia do wyroku po upływie 14 dni, za zgodą prezesa sądu, nie tylko wtedy gdy sprawa jest zawiła, ale także „z innej ważnej przyczyny”;
• art. 454, regulujący regułę reformationis in peius pozwala, zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, skazać w postępowaniu odwoławczym osobę, wobec której warunkowo umorzono postępowanie, a także pozwala orzec po raz pierwszy karę dożywotniego pozbawienia wolności;
• art. 552 § 1 pozwala oskarżonemu, który w wyniku skargi nadzwyczajnej został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę domagać się od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesiona szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• art. 554 w nowo dodanych przepisach § 2a i 2b, wzmacniając ochronę interesów majątkowych Skarbu Państwa w postępowaniu karnym, uzupełnia katalog stron postępowania o Skarb Państwa oraz określa, który z organów powinien reprezentować Skarb Państwa. Ustawa stanowi, że organem reprezentującym Skarb Państwa będą: prezes sądu, w którym wydano ostatnie orzeczenie kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej, stosowania środka zapobiegawczego, środka zabezpieczającego lub zatrzymania, albo prezes sądu pierwszej instancji, w którym wydano zmienione orzeczenie – jeżeli zmieniono orzeczenie sądu pierwszej instancji i zastosowano środek, w związku z którym nie przysługuje odszkodowanie, albo organ, który dokonał zatrzymania – jeżeli sąd uwzględnił zażalenie na zatrzymanie albo jeżeli sąd nie rozpoznawał zażalenia na zatrzymanie.

Wejście w życie nowelizacji Kodeksu postępowania karmego

Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 14
oraz art. 15, które wchodzą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia oraz art. 1 pkt 68, który wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.