Spis treści
Czym jest instytucja zwolnienia od kosztów sądowych?
Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi pomoc państwa dla osób, które ze względu na ich trudną sytuację materialną nie są w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Pojęcie kosztów sądowych
Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki.
Uwaga!
Jeśli chcesz zapoznać się z Kosztami sądowymi w sprawach cywilnych
przejdź do formularza »
Opłacie podlegają wnoszone pisma, ale tylko wtedy gdy przepis ustawy przewiduje jej pobranie. I tak też opłacie podlegają w szczególności następujące pisma:
- pozew i pozew wzajemny;
- apelacja i zażalenie;
- skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
- sprzeciw od wyroku zaocznego;
- zarzuty od nakazu zapłaty;
- interwencja główna i uboczna;
- wniosek: o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o ogłoszenie upadłości, o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów;
- skarga: o wznowienie postępowania, o uchylenie wyroku sądu polubownego, na orzeczenie referendarza sądowego, na czynności komornika;
- odwołanie od decyzji oraz zażalenie na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
Opłacie podlega także wniosek o wydanie na podstawie akt: odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, innego dokumentu oraz kopii, a nadto wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej (opłata kancelaryjna).
Z kolei wydatki obejmują w szczególności:
- koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem;
- zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków;
- wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie;
- wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów;
- koszty przeprowadzenia innych dowodów;
- koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania;
- koszty ogłoszeń;
- koszty osadzenia i pobytu w areszcie;
- ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach: o unieważnienie małżeństwa, o rozwód oraz separację, a także za uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi;
- koszty wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego.
Zwolnienie od kosztów a zwrot kosztów procesu przeciwnikowi
Niestety zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Jak wskazuje norma art. 108 u.k.s.c., zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Należy więc rozróżnić sytuację, w której strona ze względu na brak środków materialnych, byłaby pozbawiona (czy ograniczona) dostępu do wymiaru sprawiedliwości, od zobowiązania takiej strony przegrywającej proces do zwrotu kosztów procesu. Zasądzenie ich na rzecz przeciwnika nie ogranicza strony w prawie do sądu. Zwolnienie strony od kosztów sądowych samo przez się nie wskazuje, że występuje szczególnie uzasadniony przypadek, aby odstąpić od obciążenia takiej strony kosztami procesu (zob. postanowienie SN z dnia 23 lutego 2012 r., sygn. akt V CZ 138/11).
Zasadą wyrażoną w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego jest, że strona przegrywająca spór zwraca przeciwnikowi koszty procesu. Tym samym przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne. Sąd może uwolnić stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., jeśli stwierdzi, że zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony" (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 grudnia 2012 r., sygn. akt I ACa 1175/12).
Uwaga!
Jeśli chcesz zapoznać się z Kosztami sądowymi w sprawach cywilnych przejdź do formularza »
Kiedy sąd zwolni od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi?
Sąd może uwolnić stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., jeśli stwierdzi, że zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony". Zwolnienie od kosztów sądowych nie może pociągać za sobą automatycznie konsekwencji w postaci przyjęcia, że zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony" w rozumieniu art. 102 k.p.c. Celem instytucji zwolnienia od kosztów sądowych jest zagwarantowanie prawa strony dostępu do sądu, które to prawo nie powinno być ograniczane ze względu na sytuację materialną strony. Uwzględnienie tego celu odpada w sytuacji, gdy sąd rozstrzyga o kosztach procesu między stronami. Zastosowanie art. 102 k.p.c. przez sąd powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Okoliczności osobiste dotyczące strony, jak przykładowo jej trudna sytuacja finansowa, w zasadzie nie kwalifikują się pod przytoczony art. 102 k.p.c., który stanowi wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Dodatkowo należy mieć na uwadze, że nawet zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi – art. 108 u.k.s.c. (podobnie wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 lutego 2012 r., sygn. akt I ACa 2/12. Zobacz postanowienie SN z dnia 8 grudnia 2011 r., sygn. akt IV CZ 111/11).
Podstawa prawna:
Art. 2, art. 102, art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2014.1025).
