Tak naprawdę zniesienie współwłasności może przebiegać w dwóch formach. Pierwsza z nich znajduje zastosowanie, gdy wszyscy współwłaściciele są zgodni co do samego zniesienia współwłasności i wiedzą w jakiej formie ma ono przebiegać. W tym celu sporządzają właściwą umowę, w której określają przeznaczenie danej rzeczy i ewentualne spłaty reszty współwłaścicieli. Jeśli jednak współwłaściciele nie mogą dojść do porozumienia w kwestii sposobu zniesienia współwłasności lub chociażby jeden z nich nie chce żeby się ono dokonało, jedyną drogą jest sądowe zniesienie współwłasności.
Zgodnie z treścią art. 210 Kodeksu cywilnego, każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć – przedłużenie można ponowić. Celem postępowania o zniesienie współwłasności jest nowe ukształtowanie prawa własności rzeczy stanowiącej przedmiot współwłasności przez pozbawienie tego prawa cech wspólności. Przyznane w art. 210 KC każdemu współwłaścicielowi uprawnienia do zgłoszenia żądania wyjścia ze współwłasności zawiera także prawo do oznaczenia zakresu tego zniesienia (całkowite lub częściowe). Nawet zgłoszenie żądania całkowitego zniesienia współwłasności może w okolicznościach konkretnej sprawy prowadzić do takiej sytuacji, w której utrzymywać się będzie współwłasność co do tych części rzeczy wspólnej, które są niezbędne do korzystania przez każdego właściciela z przyznanego mu prawa własności, jak też części, które nie mogą stanowić odrębnego przedmiotu własności, a mogą być używane przez nowych właścicieli.
We wniosku o zniesienie współwłasności należy dokładnie określić rzecz mającą ulec podziałowi oraz przedstawić dowody prawa własności. W przypadku nieruchomości może to być wypis z księgi wieczystej, jeśli zaś chodzi o rzecz ruchomą – np. umowa sprzedaży samochodu. Postępowanie o zniesienie współwłasności może być przeprowadzone, a współwłasność zniesiona tylko wtedy, gdy wnioskodawca wskaże wszystkich współwłaścicieli we wniosku, bądź gdy wniosek ten uzupełni, bądź – co najmniej – oznaczy ich w sposób umożliwiający wezwanie przez sąd. Tym samym każdy ze współwłaścicieli musi być poinformowany o zamiarze zniesienia współwłasności wynikającej z działania chociażby jednego ze współwłaścicieli. Pomiędzy współwłaścicielami istnieje więź materialnoprawna, wynikająca z istoty współwłasności, którą skrótowo charakteryzuje się jako jedność przedmiotu, wielość podmiotów i niepodzielność prawa. Ta więź prawna oraz skutki zniesienia współwłasności, które dotyczą wszystkich współwłaścicieli powoduje, że dla przeprowadzenia postępowania i zniesienia współwłasności konieczny jest udział wszystkich współwłaścicieli. Jeśli udział ten nie jest zapewniony – a zapewnić go ma obowiązek wnioskodawca – wniosek nie będzie mógł być uwzględniony, gdyż znieść współwłasności nie można inaczej, aniżeli pomiędzy wszystkimi współwłaścicielami.
Pamiętajmy, że wniosek o zniesienie współwłasności podlega stosownej opłacie – uzależniona jest ona jednak tak naprawdę od zgodnego stanowiska uczestników postępowania. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności, pobierana jest opłata stała w kwocie 300 zł. W pozostałych przypadkach wniosek będzie podlegał opłacie stałej w kwocie 1 000 zł. Wniosek składamy do sądu rejonowego właściwego ze względu na położenie rzeczy wspólnej.
W postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Rozstrzygając spór o prawo żądania zniesienia współwłasności lub o prawo własności, sąd może wydać w tym przedmiocie postanowienie wstępne. Z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności odrębne postępowanie w sprawach wymienionych w paragrafie poprzedzającym jest niedopuszczalne. Sprawy będące w toku przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności. Jeżeli jednak postępowanie o zniesienie współwłasności zostało wszczęte po wydaniu wyroku, przekazanie następuje tylko wówczas, gdy sąd drugiej instancji uchyli wyrok i sprawę przekaże do ponownego rozpoznania. Postępowanie w sprawach, które nie zostały przekazane, sąd umarza z chwilą zakończenia postępowania o zniesienie współwłasności. Po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o zniesieniu współwłasności uczestnik nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w paragrafie pierwszym, chociażby nie były one zgłoszone w postępowaniu o zniesienie współwłasności.
Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia przyznającego dotychczasowym współwłaścicielom części lub jednemu z nich całość rzeczy, własność przechodzi na uczestników wskazanych w postanowieniu. Jeżeli w wyniku podziału całość rzeczy albo jej część przypadnie współwłaścicielowi, który nie włada tą rzeczą lub jej częścią, sąd w postanowieniu o zniesieniu współwłasności orzeknie również co do wydania jej przez pozostałych współwłaścicieli, określając stosownie do okoliczności termin wydania.
