Określenie godzin nocnych u pracodawcy
Regulamin pracy ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników. Regulaminu pracy nie wprowadza się, jeżeli w powyższym zakresie obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników.
Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać w szczególności:
- organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu, wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej,
- systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy,
- porę nocną,
- termin, miejsce, czas i częstotliwość wypłaty wynagrodzenia,
- wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom,
- rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego,
- wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe,
- obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
- przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Wobec powyższego należy stwierdzić, że dokładne określenie godzin uznawanych u danego pracodawcy następuje w regulaminie pracy. Jednakże w przypadku, gdy pracodawca nie ma obowiązku wydawania regulaminu pracy, to dokładne określenie godzin uznawanych u danego pracodawcy za godziny nocne powinno nastąpić w pisemnej informacji przekazanej pracownikowi w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę.
Pracownik pracujący w nocy
Zgodnie z art. 151[7] § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.), pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, jest pracującym w nocy. Czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Ograniczenie to nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Wykaz prac, o których mowa powyżej, określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.
Dodatek za pracę w godzinie nocnej
Pracownikowi, który wykonuje pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20 % stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów. Natomiast w stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek za pracę w godzinie nocnej może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej. Należy przy tym zauważyć, że pracodawca wypłacający pracownikowi ryczałt nie jest obowiązany do prowadzenia ewidencji godzin jego pracy.
Służba w porze nocnej, a funkcjonariuszki Policji wychowujące samotnie dzieci
Z informacji opublikowanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że funkcjonariuszki Policji samotnie wychowujące dzieci skarżą się na wyznaczenia im służb w porze nocnej oraz w niedziele i święta. W ich opinii jest to sprzeczne z obowiązującymi regulacjami pragmatyki służbowej oraz narusza ich prawa i wolności obywatelskie. W myśl art. 79 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze zm.) policjantowi przysługują uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem określone w Kodeksie pracy, jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej. W przypadku gdy oboje rodzice lub opiekunowie są funkcjonariuszami, to z uprawnień może korzystać tylko jedno z nich. Stosownie do art. 178 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej w systemie czasu pracy o którym mowa w art. 139, jak również delegować poza stałe miejsce pracy. Należy zauważyć, że przepis ten nie ma zastosowania do funkcjonariuszy Policji w zakresie służb w porze nocnej oraz w niedziele i święta, bowiem przepisy pragmatyki służbowej przewidują inne, bardziej korzystne regulacje. Mianowicie, zgodnie z art. 33 ust. 6 ustawy o Policji – Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie z dnia 18 października 2001 r. w sprawie rozkładu czasy służby policjantów (Dz. U. Nr 131, poz. 1471) i zgodnie z §16 pkt 2 tego rozporządzenia – ze służby w porze nocnej w godzinach od 22 do 6 oraz w niedziele i święta zwalnia się policjanta będącego jedynym opiekunem dziecka w wieku do lat ośmiu lub osoby wymagającej stałej opieki. Oznacza to, że funkcjonariusz, który jest jedynym opiekunem dziecka w wieku do lat ośmiu lub osoby wymagającej stałej opieki powinien zostać obowiązkowo zwolniony ze służby w porze nocnej oraz w niedziele i święta. Na koniec należy stwierdzić, że uzyskiwanie od funkcjonariuszy oświadczenia czy też zgody na planowanie służb w tym czasie – wobec kategorycznego brzmienia przepisy – jest prawnie bezskuteczne.
W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie, a także w przypadku podzielenia argumentacji Rzecznika, o zwrócenie się do podległych jednostek Policji z informacją o bezwzględnej konieczności stosowania obowiązujących przepisów prawa.
Podstawa prawna:
• 151[7], 151[8] ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
• art. 79 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze zm.)
• art. 33 ust. 6 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. – o Policji (Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687)
• §16 rozporządzenia z dnia 18 października 2001 r. w sprawie rozkładu czasy służby policjantów (Dz. U. Nr 131, poz. 1471)
