Tak naprawdę możemy mówić o dwóch rodzajach separacji – faktycznej i prawnej. Pierwsza z nich polega na rzeczywistym rozdzieleniu dróg życiowych małżonków, choć bez orzeczenia sądowego. Powstaje w wyniku decyzji zainteresowanych osób i nie rodzi jakichkolwiek skutków prawnych. Osoby pozostające w separacji faktycznej, z racji własnej decyzji, w świetle prawa nadal pozostają małżonkami. W związku z tym wszelkie prawa i obowiązki wynikające z zawartego prawnie związku dwojga osób są w takiej sytuacji nadal aktualne. Tak jak dla prawa nie ma znaczenia powstanie separacji faktycznej, tak też moment jej zniesienia nie będzie w żaden sposób wpływać na stosunki prawne pomiędzy samymi małżonkami, jak i z osobami trzecimi.
Zupełnie inaczej przedstawia się instytucja separacji prawnej, która to została szczegółowo uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, oraz w Kodeksie postępowania cywilnego – choć w tej drugiej ustawie wyłącznie proceduralnie.
Zgodnie z treścią art. 611 KRiO, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację. Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków. Jak podkreśla WSA w Poznaniu, jeśli między małżonkami orzeczono separację oznacza to, iż nastąpił rozkład pożycia tzn. ustały więzi uczuciowe, fizyczne i gospodarcze, a zatem nie można mówić o rodzinie w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej (por. wyrok WSA w Poznaniu z 7.08.2008 r. sygn. akt IV SA/Po 321/07).
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować pozew o separację
przejdź do formularza »
Pierwszym zasadniczym skutkiem orzeczenia separacji jest modyfikacja istniejącego pomiędzy małżonkami łączącego ich ustroju majątkowego. wyniku orzeczenia separacji małżonków między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Do majątku objętego wspólnością ustawową stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w części ułamkowej. Oznacza to, że po orzeczeniu separacji do przedmiotów majątkowych wchodzących do majątku wspólnego mają zastosowanie przepisy art. 195 i n. KC, ale tylko wówczas, gdy odpowiednie materie prawne nie są uregulowane odmiennie m.in. w art. 43-45 KRiO (np. kwestia uprawnienia do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym). Ustawowa transformacja współwłasności łącznej małżonków we współwłasność w częściach ułamkowych nie jest zatem transformacją pełną, skoro poddano ją także innemu niż współwłasność ułamkowa reżimowi prawnemu. Odsyłający do odpowiedniego reżimu prawnego przepis art. 46 KRiO niewątpliwie przesądza jednak status prawny poszczególnych elementów majątkowych (rzeczy) objętych uprzednio wspólnością ustawową w tym sensie, że małżonkowie mają równe udziały w każdej rzeczy wchodzącej (do czasu orzeczenia separacji) do majątku wspólnego.
Pamiętajmy, że jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację.
Co do zasady sąd orzekając separację wskazuje winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Orzekając jednak separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Dodatkowo sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.
Orzeczenie separacji ma zasadniczo skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Małżonek pozostający w separacji nie może jednak zawrzeć nowego małżeństwa. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.
Zniesienie separacji może nastąpić wyłącznie na zgodne żądanie małżonków. Jednocześnie z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki (między innymi powstaje ustawowa wspólność majątkowa, choć każdy z małżonków może wnioskować o utrzymanie rozdzielności majątkowej powstałej na skutek orzeczenia separacji). Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.
Pamiętajmy jednocześnie, że orzeczenie separacji wpływa na ewentualny obowiązek alimentacyjny. Zgodnie z treścią art. 130 KRiO, obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Na zakończenie – powództwo wzajemne o separację jest w polskim systemie prawnym niedopuszczalne. Z drugiej strony strona pozwana w sprawie o separację może również żądać separacji albo rozwodu W czasie trwania procesu o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o separację. Pamiętajmy także, że zgodnie z art. 4452 KPC, w każdym stanie sprawy o separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym separację.
