Skarga indywidualna
Prawo do złożenia skargi indywidualnej ma każda osoba fizyczna lub prawna, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia praw zawartych w Konwencji przez państwo. Aby dana osoba mogła złoży skargę do Trybunału musi przede wszystkim być ofiarą naruszenia praw, przysługujących jej na podstawie Konwencji. O tym, czy konkretna osoba jest taką ofiarą decyduje Trybunał. Skarżący musi także wykazać, że ma osobisty interes we wniesieniu skargi. Generalnie nie można wnosić skargi w imieniu osoby trzeciej. Wyjątkiem jest jedynie taka sytuacja, gdy pokrzywdzony nie ma możliwości działania w swojej sprawie, np. nie żyje, czy zaginął. W takim przypadku prawo złożenia skargi przysługuje najbliższej osobie. Skargę składa się przeciwko państwu, na działanie bądź zaniechanie władzy publicznej. Należy pamiętać, że Europejska Konwencja Praw Człowieka zawiera 14 Protokołów dodatkowych i jeżeli państwo nie jest stroną któregoś z nich nie można w skardze powołać się na naruszenie przepisów w nich zawartych. Polska nie jest stroną Protokołu nr 12 i 13. Dodatkowo należy wyczerpać wszystkich dostępne w kraju środki odwoławcze, przewidziane prawem dla sprawy, której skarga dotyczy. Czyli co do zasady w sprawach cywilnych i karnych należy wnieść apelację i kasację (jeżeli przysługują) a w sprawach administracyjnych trzeba odwołać się do organu administracji II instancji a następnie wystąpić ze skargą do wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. W razie nieskorzystania z jakiegoś środka odwoławczego należy wykazać, że byłby on nieskuteczny. Nie jest natomiast konieczne korzystanie z pomocy Rzecznika Praw Obywatelskich czy też postępowań nadzwyczajnych jak wznowienie postępowania, ułaskawienie czy amnestia.
Termin i sposób złożenia skargi
Skargę trzeba wnieść w terminie 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej, prawomocnej decyzji w sprawie, o którą chodzi. Należy mieć na uwadze, że jest to termin ostateczny i nie ulega przywróceniu. Można napisać w języku polskim list zawierający jasno sformułowane szczegóły skargi i wysłać go bezpośrednio na adres:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
67075 Strasbourg Cedex
France
W takim przypadku kancelaria Trybunału odsyła formularz skargi oraz ewentualnie prosi o uzupełnienie skargi o dodatkowe wyjaśnienia, dokumenty lub informacje. Jest też możliwość wniesienia skargi od razu na odpowiednim formularzu dostępnym na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Elementy skargi
Skarga powinna zawierać:
– dane personalne skarżącego oraz nazwę państwa przeciwko któremu jest skierowana,
– dane adwokata lub innej osoby reprezentującej skarżącego (jeżeli został ustanowiony) oraz formularz pełnomocnictwa,
– przedmiot skargi, czyli zwięzłe i jasne przedstawienie stanu faktycznego, w chronologicznej kolejności z podaniem dokładnych dat,
– wskazanie prawa lub praw zawartych w Konwencji lub Protokołach dodatkowych, których naruszenie zarzuca wnoszący skargę oraz przedstawienie argumentów na poparcie tych zarzutów,
– informację o spełnieniu warunków dopuszczalności skargi (a zwłaszcza wykorzystania krajowych środków prawnych oraz zachowania terminu 6-ciu miesięcy od podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie),
– oświadczenie dotyczące tego, czego domaga się skarżący, ze wskazaniem ewentualnego zadośćuczynienia,
– informację, czy zarzuty sformułowane w skardze były kiedykolwiek przedłożone innym organom międzynarodowym w celu dochodzenia lub rozstrzygnięcia,
– listę oficjalnych decyzji, które zapadły w sprawie (z podaniem sądów lub innych organów rozstrzygających sprawę, rodzajem oraz datą każdego orzeczenia), a także krótką informację o treści każdej z nich,
– wskazanie jednego z dwóch oficjalnych języków Rady Europy – angielskiego lub francuskiego – w którym skarżący chciałby otrzymać decyzję lub orzeczenie.
Z uwagi na fakt, że Trybunał nie zwraca dokumentów do skargi należy dołączyć kopie wszystkich decyzji i wyroków, które zapadły w sprawie oraz innych dokumentów, które mogą być przydatne w charakterze dowodów. Skargi nie musi sporządzać prawnik, można ją napisać osobiście. Sprawa jest rozpatrywana nieodpłatnie ale skarżący sam musi pokryć koszty np. prowadzenia korespondencji czy pomocy prawnej. Można też zwrócić się do Trybunału o bezpłatną pomoc prawną.
Niedopuszczalność skargi
Skarga jest niedopuszczalna w przypadku, gdy:
– jest anonimowa,
– była wcześniej rozpatrzona przez Trybunał co do istoty sprawy,
– brak jest nowych, istotnych informacji w skardze dotyczącej tego samego stanu faktycznego,
– sprawa była lub jest rozpatrywana w innej międzynarodowej procedurze kontrolnej (np. przez Komitet Praw Człowieka),
– jest niezgodna z Konwencją lub jej Protokołami,
– jest oczywiście nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi,
– skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku, chyba że poszanowanie praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów wymaga rozpatrzenia przedmiotu skargi oraz pod warunkiem, że żadna sprawa, która nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy, nie może być odrzucona na tej
podstawie.
Rozpatrzenie skargi
Skarga jest uznana za przyjętą, w sytuacji gdy otrzyma numer i zostanie zarejestrowana. Jeżeli po jej rozpatrzeniu Trybunał uzna, że istotnie doszło do naruszenia praw określonych w Konwencji, może przyznać od państwa słuszne zadośćuczynienie i ewentualnie zwrot wydatków poniesionych przez skarżącego na wniesienie sprawy. Należy jednak pamiętać, że Europejski Trybunał Praw Człowieka nie unieważnia krajowych decyzji, nie uchyla krajowych przepisów prawnych, nie rozstrzyga praw ponownie, ani nie podejmuje interwencji w sprawach skarżących bezpośrednio w organie władzy. W ciągu dwóch miesięcy od ogłoszenia o dopuszczalności skargi skarżący ma prawo wystąpić z roszczeniem o słuszne zadośćuczynienie. Sprawa może również zostać załatwiona polubownie sprawy lub z udziałem stron. Ugoda może doprowadzić do zmiany obowiązującego systemu prawnego w danym państwie lub określenia wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia. Po zawarciu ugody skarżący nie może już uważać się za pokrzywdzonego.
