Skarga konstytucyjna należy do środków prawnych niezbędnych przy usuwaniu z systemu prawnego norm niezgodnych z Konstytucją. Prawo dnie jej wniesienia zostało zawarte w art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej, zgodnie z którym każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Skarga konstytucyjna wbrew powszechnej opinii nie jest często spotykana w innych systemach prawnych. Tym samy powinniśmy docenić polskiego ustawodawcę za to, że zdecydował się wprowadzić ja do naszego systemu prawnego. Pamiętajmy przy tym jednak, że z racji swej szczególnej pozycji, możliwość zastosowania omawianej instytucji pojawia się tylko w konkretnych okolicznościach. Jak podkreśla W. Skrzydło „Wniesienie skargi konstytucyjnej jest możliwe tylko w przypadku, gdy orzeczenie sądu lub decyzja organu administracji była wydana jako ostateczna. (…) Przez wyczerpanie środków odwoławczych należy rozumieć sytuację, w której stronie nie przysługuje żaden środek odwoławczy przewidziany w ustawie. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być jedynie ustawa lub inny akt normatywny wydany w formie przewidzianej w Konstytucji. Chodzi zatem o akt prawny ustanawiający normy prawne o charakterze powszechnym i abstrakcyjnym. Skarga winna wyraźnie określać ustawę, akt normatywny, na podstawie którego wydano orzeczenie lub decyzję dotyczącą wolności, praw lub obowiązków określonych w Konstytucji. Przedmiotem skargi może być tylko ustawa lub akt normatywny wymieniony w art. 188 pkt 1-3 Konstytucji, z wyłączeniem umów międzynarodowych”.
Zgodnie z treścią art. 46-52 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać:
- dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją,
- wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone,
- uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.
Pamiętajmy, aby dołączyć do niej wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie, z podaniem daty jej doręczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego. Doniosłość omawianej instytucji powoduje, że skarga nie może być wniesiona przez zwykłego obywatela. Koniecznym jest jej sporządzenie i podpisanie przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że składa ją, we własnej sprawie, sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Jeśli powyższy wymóg nie zostanie spełniony, skarga zostanie po prostu odrzucona. Nie każdy jednak ma możliwość skorzystania z pomocy wykwalifikowanego prawnika, szczególnie że sporządzenie skargi konstytucyjnej nie należy do najtańszych czynności adwokata lub radcy prawnego. W związku z tym w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego.
Trybunał Konstytucyjny, władny do rozpatrzenia skargi, może wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego. Postanowienie tymczasowe doręcza się bezzwłocznie skarżącemu oraz właściwemu organowi sądowemu lub organowi egzekucyjnemu. Trybunał uchyla postanowienie tymczasowe, jeżeli ustaną przyczyny, dla których zostało ono wydane.
Uczestnikami postępowania przed Trybunałem są: skarżący, organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny, albo Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, jeżeli Rada Ministrów wyznaczyła Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa do reprezentowania Rady Ministrów lub ministrów w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, i Prokurator Generalny; uczestnikiem jest również Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli zgłosił swój udział w postępowaniu, oraz Rzecznik Praw Dziecka, jeżeli zgłosił udział w postępowaniu wszczętym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich lub w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka. Pamiętajmy, że rozprawa odbywa się bez względu na stawiennictwo uczestników postępowania.
