Podstawy i zasady wnoszenia takiej skargi zostały uregulowane w Ustawie z dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2004r., Nr 179, poz. 1843 ze zm.).
Uprawnionym do wniesienia takiej skargi jest:
– w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe – strona,
– w postępowaniu w sprawach o wykroczenia – strona,
– w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary – strona lub wnioskodawca,
– w postępowaniu karnym – strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną,
– w postępowaniu cywilnym – strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania,
– w postępowaniu sądowo-administracyjnym – skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony,
– w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego – strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Sądem właściwym do rozpatrywania takiej skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli skarga dotyczy postępowania, które toczy się przed sądem rejonowym i okręgowym właściwym wówczas jest sąd apelacyjny. Sąd ten jest właściwy także wtedy, gdy postępowanie jest prowadzone przez sąd okręgowy i apelacyjny. W sytuacji, gdy sprawę prowadzi sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, wtedy skargę rozpatruje Sąd Najwyższy. Z kolei, gdy skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub Naczelnym Sądem Administracyjnym, właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny. Skargi na przewlekłość postępowań dotyczących wykonania orzeczenia sądowego rozstrzyga sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności Jeżeli zaś egzekucja jest prowadzona łącznie w dwóch okręgach, sprawa należy do sądu, w którego okręgu dokonano pierwszej czynności.
Skargę na przewlekłość postępowania można wnieść w przypadku gdy postępowanie trwa dłużej, niż jest to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Taka skarga jest uzasadniona także wtedy, gdy załatwienie sprawy egzekucyjnej trwa dłużej niż jest to konieczne. Sąd rozpatrujący skargę ocenia przewlekłość postępowania zawsze w odniesieniu do konkretnej sprawy. W celu oceny, czy w sprawie doszło do nieuzasadnionej zwłoki, musi więc wziąć pod uwagę między innymi charakter i stopień zawiłości sprawy. Powinien również sprawdzić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu rozstrzygnięcia sprawy. Dodatkowo sąd musi ocenić, czy okres postępowania nie został wydłużony przez rozpatrywanie spraw nieistotny z punktu widzenia postępowania. W wielu przypadkach ważne są warunki pracy w danym sądzie a w głównej mierze liczba wpływających spraw. Rozprawy powinny być bowiem wyznaczane zgodnie z kolejnością wpływu spraw a pominięcie kolejności może być podstawą do skargi. Skargę na przewlekłość należy bezwzględnie wnieść w toku sprawy do sądu, przed którym toczy się postępowanie.
Skarga wniesiona już po prawomocnym zakończeniu sprawy podlega odrzuceniu jako niedopuszczalna. Skarga powinna spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego i zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowana, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika oraz załączniki. Oprócz tego musi znaleźć się w niej żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania oraz przytoczenie okoliczności faktycznych. Istotne jest również zażądanie przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej w przypadku stwierdzenia nieuzasadnionej zwłoki w postępowaniu. Jeżeli sądem właściwym dla rozpatrzenia skargi jest Sąd Najwyższy jest ona objęta przymusem adwokacko-radcowskim. Wszelkie czynności muszą być więc dokonywane przez profesjonalnego pełnomocnika.
Sąd rozpoznaje skargę w składzie trzech sędziów i wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi.
Uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika, od komornika, sumę pieniężną w wysokości od 2.000,-zł do 20.000,-zł. Skarżący ma możliwość złożenia nowej skargi w tej samej sprawie, jednak nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od daty wydania przez sąd orzeczenia, w którym uwzględnił lub oddalił skargę. W postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, termin ten wynosi 6 miesięcy.
Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Opłata sądowa od skargi wynosi 100 zł. Uwzględniając lub odrzucając skargę, sąd z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę.
