Prawo odmowy zeznań
Warto wiedzieć, że niektórym osobom przysługuje prawo odmowy zeznań lub prawo odmowy odpowiedzi na pytanie. Z prawa do odmowy zeznań może skorzystać osoba najbliższa dla oskarżonego (tj. wstępni, zstępni, rodzeństwo, małżonek, osoba pozostająca z oskarżonym w stosunku przysposobienia lub we wspólnym pożyciu). Co ważne, prawo odmowy zeznań trwa również po ustaniu małżeństwa, czy rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Oświadczenie o odmowie składania zeznań musi jednak zostać złożone przed rozpoczęciem pierwszego zeznania na rozprawie głównej. W sytuacji, gdy odpowiedź na pytanie mogłaby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną, świadek może skorzystać także z prawa odmowy odpowiedzi na poszczególne pytanie. Odmowa odpowiedzi na pytanie przysługuje również w sytuacji, gdy zeznanie wiązałoby się ze złamaniem tajemnicy zawodowej. Nie wolno także przesłuchiwać jako świadków obrońcy lub adwokata co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, a także duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. Sąd może zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania także osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli wniesie ona o takie zwolnienie oraz uprawdopodobni istnienie tego stosunku.
Składanie fałszywych zeznań
Trzeba mieć na uwadze, że na świadku ciąży obowiązek mówienia prawdy i niezatajania prawdy. Za składanie fałszywych zeznań grozi bowiem kara pozbawienia wolności do 3 lat, którą przewiduje art. 233 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997r., Nr 88, poz. 553 ze zm.). Czyn ten można popełnić tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim i to zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Co istotne, składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem niezależnie od tego, jakie znaczenie dla sprawy mają objęte nimi informacje.
Świadka należy pouczyć
Świadek będzie odpowiadał za składanie fałszywych zeznań jedynie wówczas, gdy zostanie pouczony o takiej odpowiedzialności karnej lub zostanie odebrane od niego stosowne przyrzeczenie. Oznacza to, że każda osoba, niezależnie od jej pozycji społecznej, zawodu, czy posiadanej wiedzy, zeznająca jako świadek, musi być o tym fakcie poinformowana. Powinien to zrobić przyjmujący zeznanie, który działa w zakresie swoich uprawnień. Warunkiem odpowiedzialności karnej świadka za fałszywe zeznania jest więc właściwe pouczenie go o wszystkich przysługujących mu prawach jeszcze przed przesłuchaniem. W przeciwnym przypadku osoba, która złoży fałszywe zeznania z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, nie będzie podlegała karze. Oznacza to, że jeżeli świadek nie wie o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytanie, wówczas nie ponosi odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Nadzwyczajne złagodzenie kary
Warto również wiedzieć, że świadek może uniknąć odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań także w sytuacji, gdy jego fałszywe zeznanie dotyczy okoliczności nie mogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, czyli praktycznie nie ma żadnego znaczenia w sprawie. W takiej bowiem sytuacji sąd ma prawo zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo nawet odstąpić od jej wymierzenia. Jeżeli sprawca sprostuje fałszywe zeznanie zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy (tzw. czynny żal), wówczas sąd może również skorzystać z takiej możliwości.
