Powyższe zmiany wprowadza ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. 2012 poz. 855), która ukazała się 26 lipca br. Akt czekał na publikację ponad 2 lata, gdyż jego konstytucyjność badał TK. O rozstrzygnięciu TK
W wyroku z 12 stycznia br. Trybunał uznał za sprzeczne z ustawą zasadniczą dwa przepisy ustawy: art. 17 pkt 1 i art. 91 ust. 1 i 2 (Kp 10/2009).
Pierwszy z nich pomijał możliwość tworzenia walnego zgromadzenia jako organu kasy. Uniemożliwienie podejmowania decyzji przez zgromadzenie wszystkich członków SKOK-ów TK uznał za naruszenie autonomii i samorządności oraz wolności zrzeszania się w ramach spółdzielni.
Drugi z zaskarżonych przepisów miał pełnić podwójną funkcję. Po pierwsze, określono w nim gwarancje dla depozytów członków kas w planowanym okresie przejściowym (2009-2010) po wejściu w życie nowej ustawy. Po drugie, ten sam okres przejściowy wskazywał jako czas niezbędny do opracowania i przyjęcia docelowego system gwarantowania depozytów członków wszystkich kas, który to system powinien uwzględniać specyfikę rozwiązań implementowanych przez nową. Określony pierwotnie przedział czasowy (lata 2009-2010) nie został zweryfikowany, mimo wydłużenia się procesu legislacyjnego i mimo tego, że już w momencie uchwalania ustawy nie było wątpliwości, że wejdzie ona w życie po upływie znacznej części tego przedziału czasowego. Przyznając doniosłe znaczenie omawianej regulacji dla ochrony oszczędności członków SKOK, Trybunał wskazał, że określenie przedziału czasowego ich obowiązywania na lata 2009-2010 nie ma sensu. Regulacje te nie znalazłyby bowiem żadnego zastosowania. To zaś godzi w podstawową przesłankę racjonalności w tworzeniu prawa.
Uchwałę w sprawie usunięcia niezgodności ustawy z Konstytucją Sejm podjął 28 czerwca br. Zakwestionowane przepisy dostosowano do wskazań orzeczenia TK, co otworzyło drogę do podpisania aktu przez Prezydenta, jego publikacji i wejścia w życie.
Kasa Krajowa
W ramach nowo określonych obowiązków Kasa Krajowa zapewni kontrolę kas w zakresie zgodności ich działalności z przepisami prawa oraz prawidłowości prowadzonej gospodarki finansowej. W przypadku stwierdzeniu w toku czynności kontrolnych istotnych nieprawidłowości KK przedstawi kasie zalecenia w celu ich usunięcia, wyznaczając na to odpowiedni termin i powiadamiając jednocześnie KNF.
Kasa Krajowa będzie zobowiązana do udzielania pomocy nowo powstającym kasom, będzie też mogła prowadzić fakultatywną działalność, na podstawie umowy z poszczególną kasą. Kasa będzie mogła wydawać karty płatnicze, w przypadku, gdy dana kasa nie może dokonać tego we własnym zakresie.
Zmieni się też sposób głosowania na Walnym Zgromadzeniu Kasy Krajowej. Jedna kasa, bez względu na ilość posiadanych udziałów, powinna mieć jeden głos.
Nowe zasady członkostwa
Członkami kasy będą mogły być nie tylko osoby fizyczne, ale też organizacje pozarządowe (w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie), jednostki organizacyjne kościołów i związków wyznaniowych posiadające osobowość prawną, spółdzielnie, związki zawodowe oraz wspólnoty mieszkaniowe.
Organami kasy będą: rada nadzorcza, zarząd oraz – zgodnie z wyrokiem TK – walne zgromadzenie. W radzie nadzorczej i zarządzie nie będą mogły zasiadać osoby prawomocnie skazane za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karnoskarbowe. Maksymalny próg dopuszczający udział w radzie nadzorczej i w zebraniu przedstawicieli kasy jej pracowników (będących członkami) to 1/3 składu. W skład zarządu wejdzie od 3 do 5 osób, powoływanych i odwoływanych przez radę nadzorczą. Powołanie prezesa zarządu nastąpi za zgodą KNF.
Ustawa zakazuje członkom zarządu oraz osobom zajmującym kierownicze stanowiska w Kasach Krajowych pełnienia funkcji lub pracy w SKOK-ach oraz podmiotach nadzorowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Współczynnik wypłacalności na poziomie 5%
W celu zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego, kasy będą obowiązane posiadać fundusze własne, dostosowane do rozmiaru prowadzonej działalności. Do takich zaliczono fundusz udziałowy – powstający z wpłat udziałów członkowskich; fundusz zasobowy – powstający z wpłat wpisowego wnoszonego przez członków oraz nadwyżki bilansowe oraz inne pozycje bilansowe kasy, określone przez KNF, w tym środki otrzymane z funduszu stabilizacyjnego. Minimalny poziom współczynnika wypłacalności kasy ustalono na poziomie 5%. Ustawa przewiduje też utworzenie funduszu oszczędnościowo-pożyczkowego, który powstaje z wkładów członkowskich oraz gromadzonych przez członków kasy oszczędności.
Maksymalna wysokość pożyczek i kredytów udzielonych jednemu członkowi kasy oraz zobowiązań tego członka wynikających z udzielonych poręczeń została ustalona na poziomie 10% funduszu oszczędnościowo – pożyczkowego, a w przypadku pożyczek i kredytów udzielanych na cele związane z prowadzoną przez członka działalnością gospodarczą – 15% funduszy własnych kasy. Natomiast łączna kwota pożyczek i kredytów udzielonych wszystkim członkom na cele związane z działalnością gospodarczą nie może przekraczać 150% funduszy własnych.
Wiążące normy i dobre praktyki
Kasa będzie musiała utrzymać współczynnik wypłacalności na poziomie co najmniej 5%. Sposób i szczegółowe zasady obliczania współczynnika wypłacalności określi jednak Minister. On też, po zasięgnięciu opinii KNF i KK, będzie mógł wydawać wiążące normy dopuszczalnego ryzyka w działalności kas. Natomiast KNF będzie mogła wydawać rekomendacje dotyczące dobrych praktyk ostrożnego i stabilnego zarządzania kasami.
Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych zastąpi obowiązujący obecnie akt o tym samym tytule z dnia 14 grudnia 1995 r.
SKOK-i mają obecnie ok. 2 mln członków oraz aktywa przewyższające 10 mld złotych.
Agnieszka Zatyka-Szlachcic
Prawnik, starszy redaktor LexisNexis Polska
