Ograniczenie takie wynika z treści art. 21 ust. 1 ustawy o SKOK, kasa udziela swoim członkom pożyczek i kredytów na okres nie dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 2. W ustępie tym wprowadzono zapis, że pożyczki i kredyty przeznaczone na cele mieszkaniowe mogą być udzielane członkom kasy na okres nie dłuższy niż 5 lat. Przepis ten stanowi przepisz szczególny (lex specialis) w stosunku do przepisów ogólnych (lex generalis) regulujących kwestie udzielania pożyczek. Ograniczenia te znajdują zastosowanie jedynie w przypadku udzielenia pożyczek pieniężnych i kredytów przez Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową jej członkom.
Przepisy ustawy o SKOK w obecnym stanie prawnym ograniczają zatem zasadę swobody zawierania umów określoną w art. 3531 kodeksu cywilnego. Zgodnie z zasadą swobody umów, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W przypadku zawierania umów pożyczek i kredytów dla członków ustawa o SKOK ogranicza czas na jaki taka pożyczka i kredyt może być udzielona.
Dokonując wykładni tego przepisu, z literalnego brzemienia art. 21 ustawy o SKOK nie wynika, aby takie ograniczenie dotyczyło zawierania innych umów niż umowa pożyczki i kredytu z członkiem kasy, albo umów, których stroną nie jest członek kasy. Nie budzi zatem żadnych wątpliwości, że zawierając jakąkolwiek umowę z osobą, która nie jest członkiem kasy nie ma zastosowania przedmiotowy przepis, nawet w przypadku zawierania umowy pożyczki lub kredytu. Wątpliwości mogą jednak powstać w zakresie zawierania umowy ugody z członkiem kasy.
Zgodnie z treścią art. 917 kodeksu cywilnego, przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać. Ugoda stanowi zatem szczególny rodzaj umowy zawieranej pomiędzy jej stronami. Z powyższych zapisów wynika, ze ugoda może zostać zawarta wyłącznie w sytuacji, gdy pomiędzy jej stronami istnieje już jakiś stosunek prawny. Celem ugody jest wyjaśnienie stanu niepewności co do roszczeń wynikających z tego stosunku, zapewnienie ich wykonania albo uchylenie istniejącego lub potencjalnego sporu. Stąd w przypadku zawarcia ugody przez Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową z jej członkiem, przedmiotem której jest uregulowanie stosunku prawnego wynikającego z uprzednio zawartej umowy pożyczki lub kredytu, nasuwa się wątpliwość, czy ograniczenie wynikające z treści art. 21 ustawy o SKOK dotyczą także zawieranej ugody.
Jak już wyżej wskazano ugoda jest także formą umowy. Nie jest to jednakże umowa pożyczki lub kredytu. Z treści art. 720 § 1 kodeksu cywilnego wynika, że z umową pożyczki mammy do czynienia w przypadku gdy dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (umowa pożyczki pieniężnej jest jednym z rodzajów kredytu, stąd do umowy kredytu ma również za zbliżony charakter). Zawierając zatem umowę pożyczki lub kredytu dochodzi do przeniesienia własności pieniędzy lub rzeczy, które pożyczkobiorca ma zwrócić na warunkach określonych w umowie. W przypadku ugody, która swoje źródło ma w uprzednio zawartej umowie pożyczki lub kredytu, nie dochodzi do przeniesienia własności pieniędzy, strony jedynie uzgadniają w jaki sposób dłużnik ma spełnić swoje zobowiązanie wobec wierzyciela oraz mogą określić inne ustępstwa jakie strony będą sobie czynić.
Ugoda materialnoprawna nie może być zatem zrównana w swoim przedmiocie z umową pożyczki lub kredytu, albowiem ma ona zupełnie inny charakter oraz przedmiot umowy. Ugoda podlega ocenie z punktu widzenia ogólnych przesłanek ważności czynności prawnych. Określa ona na nowo treść łączącego strony stosunku prawnego, przerywając bieg przedawnienia. Ugoda materialnoprawna związana jest z uprzednim stosunkiem prawnym (np. z uprzednio zawartą umowa pożyczki), ale stanowi ona nową inną umowę, która jedynie swoje źródło znajduje w łączącym strony stosunku prawnym. Należy także zaznaczyć, ze w przypadku umów o charakterze kredytowym, ugoda materialnoprawna zawierana jest po wypowiedzeniu umowy, gdy cała należność jest wymagalna i może być dochodzona na drodze sądowej. Pomiędzy stronami istnieje stosunek prawny, którego źródło wynika z umowy pożyczki ale sama umowa już na gruncie prawnym nie funkcjonuje. Dłużnik nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie wynikające z tej umowy, stąd wierzyciel zgodnie z przysługującym mu prawem umowę rozwiązał. W takim stanie prawnym wierzycielowi przysługują uprawnienia wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, w szczególności te określone na wypadek niewykonania zobowiązania umownego przez dłużnika.
Dochodząc swojego roszczenia od dłużnika wierzyciel nie ma żadnej pewności co do okresu, w jakim uda mu się soje roszczenie odzyskać, może to trwać kilka dni jak i wiele lat. Z całą pewnością nie mają w tym wypadku zastosowanie żadne ograniczenia czasowe wynikające z ustawy o SKOK. Regulują to jedynie ogólne przepisy prawa, w tym przepisy kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego. Można zatem stwierdzić, że przepis art. 21 ustawy o SKOK jest przepisem lex specjalis, w stosunku do przepisu art. 3531 kodeksu cywilnego, ale jedynie na etapie zawierania umowy pożyczki i kredytu udzielanej członkowi kasy. Po skutecznym rozwiązaniu umowy pożyczki lub kredytu, przestajemy mieć do czynienia z istniejącym stosunkiem umownym, ale mamy do czynienia ze zobowiązaniem, którego źródło pozostaje w pierwotnym stosunku prawnym. Zawierając zatem ugodę z dłużnikiem, który jest członkiem Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej nie stosuje się ograniczeń przepisu art. 21 ustawy o SKOK, albowiem przepis ten nie stanowi wówczas lex specjalis w stosunku do art. 917 kodeksu cywilnego. Warto także zaznaczyć, że gdyby ustawodawca miał zamiar wprowadzić ograniczenia w zakresie zawierania innych umów niż tych, których przedmiotem jest udzielanie pożyczek lub kredytów, wprowadziłby odpowiednie ograniczenia w tym zakresie.
Z powyższego wynika, że kasa zawierając ugodę z jej członkiem, przedmiotem której jest uregulowanie spłaty wymagalnego zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy pożyczki lub kredytu, nie jest związana okresem określonym w art. 21 ustawy o SKOK, a co za tym idzie ugoda może być zawarta na okres dłuższy niż 3 lata lub 5 lat. W tym zakresie nie ma znaczenia to czy pożyczka lub kredyt był udzielany na cele mieszkaniowe lub w innym celu. Zapisy powyższe nie dotyczą jednakże umów, które nie zostały wypowiedziane a cała należność nie stała się wymagalna. W takim przypadku mielibyśmy zatem do czynienia ze zmianą umowy a nie ustaleniem nowego stosunku prawnego, którego jedynie źródło tkwi w poprzednio zawartej umowie.
Jarosław Olejarz
radca prawny
***
Autor jest radcą prawnym, doktorantem Wydziału Prawa Uniwersytetu Ślaskiego w Katowicach, biegłym z zakresu bankowości oraz kuratorem sądowym Krajowego Rejestru Sadowego.
