Przepisy Kodeksu pracy przewidują możliwość rozwiązania przez pracownika umowę o pracę bez wypowiedzenia w sytuacji, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni (art. 55 § 1¹ Kodeksu pracy (dalej: k.p.). Pracownik powinien złożyć oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia na piśmie. W oświadczeniu pracownik powinien podać przyczynę, która stała się podstawą rozwiązania umowy (art. 55 ust. 2 k.p.).
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracownika wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy
Co ważne, pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę jego obowiązków, działając przez pełnomocnika. Jeśli pełnomocnik złoży wypowiedzenie umowy nie mając do tego umocowania lub też jeśli przekroczy zakres takiego umocowania dokonanie wypowiedzenie nie jest nieważne, jeśli następnie pracownik potwierdzi dokonanie takiej czynności.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2010 r., sygn. akt I PK 83/10 przez „ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków przez pracodawcę” w rozumieniu art. 55 § 1¹ k.p. należy rozumieć naruszenie przez pracodawcę (osobę, za którą pracodawca ponosi odpowiedzialność) z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa obowiązków wobec pracownika, stwarzające realne zagrożenie istotnych interesów pracownika lub powodujące uszczerbek w tej sferze.
„Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków” odnosi się zatem zarówno do winy pracodawcy, ponadto musi być spełniona przesłanka zagrożenia lub spowodowania uszczerbku interesów pracownika. Ciężkie naruszenie może przykładowo polegać na:
• powierzeniu pracownikowi posiadającemu wysokie kwalifikacje pracy, które nie wymagają żadnych kwalifikacji,
• wszelkich działaniach, których celem jest poniżenie i naruszenie godności pracownika.
• niewypłacaniu w terminie wynagrodzenia za pracę.
W orzecznictwie sądowym (np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2008 r., sygn. akt PK 88/07) podkreśla się, że pracownik może wskazać kilka przyczyn rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia ze względu na ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika, a rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie jest uzasadnione, gdy choćby jedna ze wskazanych przyczyn była usprawiedliwiona. Ponadto z przepisu art. 55 § 1¹ k.p. nie wynika wymaganie, aby ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków było wyłączną przyczyną rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia. Jeżeli pracodawca narusza obowiązki zachowaniem ciągłym, to pracownik może zwlekać z rozwiązaniem umowy do chwili dla niego dogodnej albo wcale jej nie rozwiązywać, oceniając to w płaszczyźnie własnego interesu, co zaakcentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 czerwca 2007 r., sygn. akt III PK 17/07.
