Odrzucenie spadku
Powołanie do spadku na mocy testamentu lub przepisów ustawy nie może być utożsamiane z efektywnym i ostatecznym nabyciem spadku (bądź jego części). Ustawodawca przewidział bowiem, że każdy potencjalny spadkobierca może w odpowiednim okresie czasu spadek odrzucić. Jednocześnie każdy z nas może zrzec się dziedziczenia – należy to jednak uregulować jeszcze za życia spadkodawcy.
Zrzeczenie się spadku
Zgodnie z art. 1048 Kodeksu cywilnego, spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Widzimy już na samym początku, że ustawodawca przewiduje możliwość zrzeczenia się dziedziczenia wyłącznie w stosunku do spadkobierców ustawowych, a więc takich którzy dziedziczą, gdy spadkodawca nie pozostawił testament albo też, gdy spadkobiercy testamentowi nie przyjęli spadku w ogóle, bądź pozostał jeszcze majątek podlegający dziedziczeniu ustawowemu. Tym samym spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu
Koszty pojawiające się przy zrzeczeniu się dziedziczenia
Pamiętajmy, że forma aktu notarialnego jest bezwzględnie wymagana przy tego typu czynności prawnej. Niezachowanie tak określonej formy szczególnej powoduje nieważność czynności prawnej polegającej na zrzeczeniu się dziedziczenia. Jednostronne oświadczenie spadkobiercy o zrzeczeniu się dziedziczenia nie ma więc znaczenia prawnego. W praktyce koszt wizyty u notariusza będzie wynosił ok. 200 zł plus 23% VAT. Doliczmy także potrzebne dla stron takiej czynności wypisy, czyli 7,38 zł z VAT za każdą stronę.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 kwietnia 2004 r. (sygn. akt III CK 353/02), należy uznać za dopuszczalne ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do ułamkowej części spadku, mającemu przypaść zrzekającemu na podstawie dziedziczenia ustawowego. Nie jest jednakże dopuszczalne ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do poszczególnych przedmiotów. Pamiętajmy przy tym, że przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości "zrzeczenia się spadku" czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy.
Zawarcie umowy w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia nie musi oznaczać jej bezwzględnej ważności przez cały czas od momentu jej zawarcia. Zdarza się bowiem, że spadkobierca który zrzeka się spadku dojdzie po pewnym czasie do wniosku, że wolałby jednak przyszły spadek przyjąć. Ustawodawca przewidział takie sytuacje, dlatego też zgodnie z treścią art. 1050 KC, zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta również w formie aktu notarialnego.
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Tym samym dzieci, wnuki, prawnuki itd. Zrzekającego się dziedziczenia są zasadniczo wyłączone od bycia spadkobiercami np. po swoim dziadku czy pradziadku. Pamiętajmy zatem, aby w umowie wyraźnie określić to, że zrzeczenie się dziedziczenia nie obejmuje naszych wstępnych. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Zrzeczenie się dziedziczenia jest zatem możliwe tylko na podstawie właściwej umowy – zawartej pomiędzy żyjącym jeszcze spadkodawcą, a potencjalnym spadkobiercą. Jest to jedyna dozwolona prawem umowa pomiędzy żyjącymi osobami, co d przeznaczenia określonej masy spadkowej. Zupełnie inaczej przedstawia się instytucja odrzucenia spadku – można z niej bowiem skorzystać tylko wtedy, gdy spadkodawca już nie żyje.
Koszty związane z odrzuceniem spadku
Zgodnie z treścią art. 1015 KC, oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może nastąpić przed sądem lub notariuszem. W pierwszym przypadku będzie to sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Można je przy tym złożyć również w sądzie spadku, w toku rozprawy o stwierdzenie praw do spadku. Jeżeli chodzi zaś o oświadczenie składane przed notariuszem, to tutaj decydujący będzie wybór składającego przedmiotowe oświadczenie – można wybrać każdego notariusza w kraju. Koszt oświadczenia składanego przed sądem to wydatek 50 zł, przed notariuszem także 50 zł (musimy przy tym doliczyć koszty wypisów aktu notarialnego plus 23% VAT).
Podstawa prawna:
[art. 1015, 1048, 1050 k.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 121 j.t.)]
