W krajach członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz w krajach umownych świadczenia z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych są przyznawane i wypłacane przez właściwe instytucje tych państw. Krajami umownymi nazywane są kraje, z którymi Polska ma podpisaną umowę o ubezpieczeniu społecznym. Zasady nabywania uprawnień i wypłaty takich świadczeń regulują wewnętrzne ustawodawstwa państw, którym podlegamy w chwili wypadku przy pracy lub w czasie wykonywania pracy, w której wyniku powstała choroba zawodowa.
W sytuacji, gdy np. obywatel Polski uległ wypadkowi przy pracy w czasie zatrudnienia np. w Hiszpanii, z tytułu, którego podlegał ubezpieczeniom społecznym w systemie tego państwa, instytucją właściwą do rozpatrzenia uprawnień do renty z tytułu tego wypadku jest hiszpańska instytucja ubezpieczeniowa, nawet w sytuacji, gdy pracownik ten mieszka w Polsce. Osoba taka może również ubiegać się w Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o polską rentę z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia, jeżeli przed zatrudnieniem w Hiszpanii podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu zatrudnienia lub prowadzenia pozarolniczej działalności na własny rachunek i spełnia warunki wymagane do tej renty. Natomiast, jeżeli będzie to konieczne, przy rozpatrywaniu wniosku o rentę w Polsce zostaną uwzględnione także okresy ubezpieczenia przebyte w Hiszpanii. W przypadku, gdy osoba, która uległa wypadkowi mieszka w Polsce, wniosek o zagraniczną rentę z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z państwa członkowskiego lub państwa umownego można złożyć bezpośrednio we właściwej zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej lub za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zadaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest skompletowanie wniosku, przekazanie wniosku do właściwej zagranicznej instytucji państwa członkowskiego lub umownego, a także na zlecenie właściwej zagranicznej instytucji państwa członkowskiego lub umownego przeprowadzenie badania lekarskiego i sporządzenie opinii lekarskiej. Następnie opinia ta zostanie przekazana za granicę w celu wykorzystania do oceny stanu zdrowia związanego z wypadkiem przy pracy lub z chorobą zawodową.
Warto również uwypuklić, iż w przypadku osób, które uległy wypadkowi przy pracy lub zapadły na chorobę zawodową w czasie pracy w państwie, z którym Polska nie ma podpisanej umowy o ubezpieczeniu społecznym, uprawnienia do renty są rozpatrywane zgodnie z ustawodawstwem tego państwa. Analogicznie – w sytuacji, gdy poszkodowany mieszka w Polsce, to wniosek o te świadczenia powinien złożyć bezpośrednio do właściwej instytucji ubezpieczeniowej tego państwa. W takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma podstaw prawnych do pośredniczenia lub pomocy w uzyskaniu rent z państw, z którymi Polska nie ma podpisanych odpowiednich umów.
