Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych („ustawa wypadkowa”) za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Spożycie alkoholu przez pracownika może mieć istotny wpływ na uznanie, czy została spełniona przesłanka „związku z pracą”. Przyjmuje się, że związek zdarzenia z pracą zostaje zachowany, jeżeli wypadek pozostawał w powiązaniu czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z pracą. Związek ten może zostać zerwany, jeżeli pracownik wykonuje czynności, które nie wynikają z zatrudnienia lub są celom zatrudnienia przeciwne, chociażby samo zdarzenie nastąpiło na terenie zakładu pracy i w godzinach pracy. Stan nietrzeźwości pracownika, może, choć nie musi, powodować zerwanie związku zdarzenia z pracą. Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy stężenie alkoholu przekracza 0,5 ‰ we krwi albo 0,25 mg w 1 dm3 wydychanego powietrza. O tym, czy spożywanie alkoholu w czasie i miejscu świadczenia pracy powoduje zerwanie normatywnego związku z pracą, decydują każdorazowo okoliczności konkretnego przypadku.
Do zerwania związku z pracą dojdzie wówczas, gdy pijany pracownik nie zostanie dopuszczony przez przełożonego do wykonywania pracy lub zostanie od niej odsunięty. Jeżeli bowiem pracownik samowolnie przebywa na terenie zakładu pracy i z uwagi na swój stan nie jest gotowy do świadczenia pracy, a tym samym nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy, to zdarzenie zewnętrzne w postaci utonięcia czy upadku z dużej wysokości nie będzie stanowiło wypadku przy pracy. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego zerwanie związku z pracą może jednak powodować dopiero stan nietrzeźwości o większym stopniu niż ten, który decyduje o przyczynieniu się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Zerwanie związku z pracą powoduje utratę prawa do jakichkolwiek świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Co do zasady będzie również uzasadniało brak uzupełniającej odpowiedzialności pracodawcy.
Spożycie alkoholu przez pracownika nie spowoduje natomiast zerwania związku z pracą, jeżeli do wypadku dochodzi w sytuacji, w której nie można wykluczyć, że obok tego stanu także inne przyczyny, np. dolegliwości organizmu, spowodowały, że doszło do zdarzenia spowodowanego przyczyną zewnętrzną, w wyniku którego nastąpiła śmierć pracownika. Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń uznał, że do zerwania związku z pracą nie dojdzie wskutek spożycia przez pracownika alkoholu metylowego, które stało się możliwe wskutek niewłaściwego zabezpieczenia (oznakowania) i przechowywania trucizn, jeżeli pracownik działał w błędnym przekonaniu, iż jest to inny rodzaj alkoholu, niestwarzający zagrożenia dla życia człowieka.
O tym, czy spożycie alkoholu przez pracownika powoduje zerwanie związku z pracą, decyduje więc ocena, czy do zdarzenia doszłoby również w sytuacji, gdyby pracownik alkoholu nie spożył i w sposób prawidłowy wykonywał swoje obowiązki pracownicze. Sąd Najwyższy uznał, że wprawienie się pracownika w stan nietrzeźwości w drodze z miejsca wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy do siedziby pracodawcy środkiem lokomocji należącym do pracodawcy i kierowanym przez innego pracownika nie powoduje zerwania związku z pracą, gdyż w takiej sytuacji stan nietrzeźwości pracownika nie ma żadnego wpływu na zaistnienie wypadku.
Zakwalifikowanie zdarzenia jako wypadku przy pracy mimo stanu nietrzeźwości poszkodowanego pracownika, który to stan przyczynił się w znacznym stopniu do zaistnienia wypadku, ma ten skutek, że pozbawia pracownika świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jeżeli pracownik przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, tj. gdy stan nietrzeźwości ma większy wpływ na zaistnienie wypadku niż inne współistniejące czynniki.
Należy zauważyć, że nawet gdy pracownik nie znajdował się w stanie nietrzeźwości, ale pozostawał w czasie wypadku pod wpływem alkoholu (choćby nieznacznym), może również zostać pozbawiony świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Nastąpi to wówczas, gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Jeżeli wskutek wypadku przy pracy nietrzeźwy pracownik poniósł śmierć, świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego przysługują w każdym wypadku członkom jego rodziny.
Jeżeli świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego przyznane pracownikowi lub członkom jego rodziny nie pokrywają w całości poniesionej przez nich szkody, wypadek przy pracy może rodzić cywilnoprawną odpowiedzialność pracodawcy. Należy jednak pamiętać, iż spożycie alkoholu może prowadzić do zerwania związku przyczynowo-skutkowego, który stanowi przesłankę odpowiedzialności pracodawcy, a co najmniej może mieć wpływ na określenie stopnia przyczynienia się pracownika do powstania szkody.
Agnieszka Tomczyk, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy
