Zasadniczo zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego lub adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podstawę zasądzenia powyższej opłaty, stanowią stawki minimalne szczegółowo określone w dalszych przepisach rozporządzeń. Opłata ta nie może być jednak wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. W sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego czy adwokata ustanowionego z urzędu, powyższe opłaty, sąd podwyższa o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach. Z kolei koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują:
- opłatę w wysokości nie wyższej niż 150% stawek minimalnych, oraz
- niezbędne, udokumentowane wydatki radcy prawnego lub adwokata.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2012 r. (sygn. akt I CZ 16/12), wielopodmiotowy charakter strony w danej sprawie nie stanowi wyodrębnionego kryterium ustalania kosztów związanych z zastępstwem procesowym. Sprawa jest jedna, bez względu na liczbę występujących w niej osób i strona też jest jedna, również wtedy gdy – przy współuczestnictwie procesowym – w jej charakterze występuje kilka podmiotów. Także w takim wypadku wynagrodzenie występującego w sprawie pełnomocnika powinno być ustalone według kryterium wartości przedmiotu sprawy lub rodzaju sprawy.
Sprawy należące do tzw. urzędówek, zgodnie z aktualnymi przepisami, związane są z wysokością stawki minimalnej ustalanej na podstawie wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju, a w postępowaniu egzekucyjnym – wartości egzekwowanego roszczenia. Takie rozwiązanie jest dosyć kontrowersyjne. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich „Rozporządzenia określające minimalne stawki za czynności podejmowane z urzędu przez adwokatów i radców prawnych są niezgodne z treścią upoważnień ustawowych. Wbrew intencjom ustawodawcy wyrażonym w upoważnieniach ustawowych, to wartość przedmiotu sprawy stała się podstawowym kryterium służącym określeniu minimalnych stawek za czynności adwokackie i czynności radców prawnych”. Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich wystąpił z omawianym problemem do Ministra Sprawiedliwości. W ostateczności rozliczanie tzw. urzędówek może okazać się sprzeczne z Konstytucją. Kwestionowane przepisy wprowadzają zdaniem RPO nieznane dotąd ustawie kryteria określania minimalnych stawek wynagrodzenia za czynności podejmowane z urzędu.
