Możność zawarcia małżeństwa oraz forma
Zgodnie z art. 48 p.p.m. o możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa.
Jeżeli nie ma możliwości ustalenia treści prawa ojczystego lub gdy nupturient jest bezpaństwowcem, jego możność zawarcia małżeństwa, na podstawie art. 3 p.p.m., podlega legi domicilii, a w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym nupturient ma miejsce zwykłego pobytu. Identycznie należy postąpić wówczas, gdy obywatelstwa nupturienta nie da się ustalić lub gdy jest on uchodźcą spełniającym przesłanki z art. 3 ust. 2 p.p.m. (por. M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, LexisNexis, wyd. 14, Warszawa 2012, s. 235).
W myśl przepisu art. 3 p.p.m. jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania. W razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.
Postanowienia te stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka.
W myśl przepisu art. 48 p.p.m. możność zawarcia małżeństwa jest oceniana oddzielnie dla każdego z nupturientów według prawa ojczystego. W ramach tejże oceny ustalić należy – dla każdego z nupturientów oddzielnie – czy może on zawrzeć małżeństwo z określonym drugim nupturientem (por. M. Pazdan, Prawo… op. cit., s. 237).
Według art. 49 p.p.m. forma zawarcia małżeństwa podlega prawu państwa, w którym jest ono zawierane. Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa.
Formę zawarcia małżeństwa należy rozumieć szeroko. Mowa w szczególności o sposobie złożenia oświadczeń woli nupturientów, kwestii uczestnictwa przy składaniu owych oświadczeń organu państwowego, udziale świadków, wymaganych dokumentach, wymogu podania do publicznej wiadomości informacji o zamiarze zawarcia związku małżeńskiego, kwestii dopuszczalności zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika oraz zagadnieniu związanym ze sporządzeniem aktu stanu cywilnego (por. M. Pazdan, Prawo… op. cit., s. 242).
Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami
Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani (zob. art. 51 p.p.m.).
Małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa. Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony (prawo ojczyste jednej ze stron albo prawo państwa, w którym jedna z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu). W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło (por. art. 52 p.p.m.).
Jeżeli małżonek i osoba trzecia będąca wierzycielem mają w chwili powstania zobowiązania miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, prawo tego państwa stosuje się do oceny skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich, chyba że osoba trzecia w chwili powstania zobowiązania znała charakter i treść tego ustroju lub przy dołożeniu należytej staranności mogła je poznać albo zostały dopełnione wymagania dotyczące jawności i wpisów przewidziane w prawie właściwym dla małżeńskiego ustroju majątkowego lub – w odniesieniu do praw rzeczowych na nieruchomościach – w prawie państwa, na którego terytorium nieruchomość się znajduje. Postanowienia powyższe stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny (por. art. 53 p.p.m.).
Rozwiązanie małżeństwa
Rozwiązanie małżeństwa podlega wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa. W razie braku wspólnego prawa ojczystego małżonków właściwe jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa miejsce zamieszkania, a jeżeli małżonkowie nie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa wspólnego miejsca zamieszkania – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mieli ostatnio miejsce wspólnego zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykłego pobytu. W razie braku okoliczności rozstrzygających o właściwości prawa na podstawie powyższych postanowień, do rozwiązania małżeństwa stosuje się prawo polskie. Postanowienia powyższe stosuje się odpowiednio do separacji (por. art. 54 p.p.m.).
Podstawa prawna
Art. 48, art. 49, art. 51, art. 52, art. 53, art. 54 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 80, poz. 432).
Literatura
M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, LexisNexis, wyd. 14, Warszawa 2012.
