Świadczenia należne w związku ze śmiercią poszkodowanego wg Kodeksu cywilnego
Ustawodawca w art. 446 § 1–4 Kodeksu cywilnego (dalej zwanego k.c.) zawarł katalog świadczeń, które mogą stać się podstawą dochodzenia swoich praw, oraz wskazał osoby, którym przysługuje uprawnienie do ich żądania, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego.
Obowiązek zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu
Przede wszystkim zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Na gruncie norm prawa cywilnego zobowiązanym do naprawienia szkody jest ten, kto z winy swej wyrządził ją drugiemu. Jest to zasada ogólna, która podlega licznym modyfikacjom w kolejnych przepisach tytułu VI księgi III Kodeksu cywilnego. Najczęstszą obecnie spotykaną sytuacją, w wyniku której dochodzi do śmierci, jest wypadek komunikacyjny. W takim przypadku zobowiązanym do naprawienia szkody, a więc pokrycia kosztów leczenia i pogrzebu, jest kierowca pojazdu oraz ubezpieczyciel, którego odpowiedzialność ma charakter gwarancyjny i wynika z zawartej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Renta
Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, poza obowiązkiem zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Jako osoby uprawnione do żądania renty można wskazać np. małoletnie dzieci czy rozwiedzionego małżonka, a także rodziców zmarłego. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 1966 roku (sygn. akt II PR 139/66), prawo do renty ma także dziecko poczęte (nasciturus), lecz nienarodzone jeszcze w chwili śmierci ojca.
Prawo do renty jest roszczeniem osobistym każdej z osób uprawnionych i powinno być określone dla każdej z nich odrębnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 maja 1975 roku, I CR 103/75) i to bez względu na to, czy roszczenia te są dochodzone w jednym pozwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1961 roku, IV CR 883/60).
Stosowne odszkodowanie
Poza wyżej wymienionymi roszczeniami członkom najbliższej rodziny przysługuje także prawo żądania stosownego odszkodowania, jeżeli wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Odszkodowanie to stanowi formę rekompensaty za szkodę majątkową i może zostać przyznane w przypadku znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. Ustawodawca nie konkretyzuje, jak należy rozumieć powyższe sformułowanie, niemniej przyjąć można, że owo „znaczne pogorszenie” może przejawiać się w utracie wsparcia i pomocy w różnych sytuacjach życiowych, a zwłaszcza w utracie szansy na pomoc w przyszłości, gdy byłaby ona szczególnie pożądana z uwagi np. na wiek rodzica zmarłego (por. wyrok SN z dnia 13 maja 1969 roku, II CR 128/69).
Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
W art. 446 § 2 k.c. ustanowiono prawo domagania się przez członków najbliższej rodziny zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis ten jest reakcją ustawodawcy na konieczność zwiększenia ochrony ofiar zdarzeń kryminalnych.
Kodeks zawęża grupę osób, które mogą otrzymać zadośćuczynienie za śmierć poszkodowanego. Do świadczenia takiego mają prawo wyłącznie członkowie najbliższej rodziny, gdyż zadośćuczynienie ma kompensować nie tyle doznany ból spowodowany śmiercią osoby bliskiej, lecz przedwczesną utratę członka rodziny. Dobrem osobistym, którego naruszenie wymaga rekompensaty, jest zatem prawo do życia w rodzinie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 kwietnia 2010 roku, sygn. akt I ACa 178/10). Niewątpliwie przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie przepisu art. 446 § 4 k.c. tylko w pewnym stopniu rekompensuje doznaną krzywdę za naruszenie dobra osobistego. Utrata najbliższej osoby zawsze wywołuje ból, który odczuwany jest różnie przez każdą osobę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 7 lipca 2009 roku, II AKa 44/09).
Podstawa prawna:
Art. 446 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.
