Ocena zasadności postanowienia o nadaniu statusu świadka koronnego może odbyć się jedynie w trybie rozpoznania zażalenia na nie. Sąd orzekający nie może badać zasadności nadania statusu świadka koronnego (por. wyrok sądu apelacyjnego w Warszawie z dnia 31 marca 2004 r. sygn. akt II Aka 49/04).
Dowód z zeznań świadka koronnego może zostać dopuszczony wyłącznie, gdy zajdą poniższe przesłanki:
- do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego w zorganizowanej grupie lub związku;
- podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności popełnionego przestępstwa, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego w zorganizowanej grupie lub związku.
Warto podkreślić, że osoba chcąca uzyskać status świadka koronnego może zostać zobowiązana do zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz do naprawienia szkody nimi wyrządzonej.
Pomimo spełnienia powyższych przesłanek zachodzą czasami takie sytuacje, które uniemożliwiają dopuszczenie dowodu ze świadka koronnego. Ma to miejsce, gdy podejrzany chcący uzyskać status świadka koronnego, w związku z udziałem w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym w zorganizowanej grupie lub związku, usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni, nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego w zorganizowanej grupie lub związku, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego lub gdy kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Zajście choć jednej z powyższych sytuacji eliminuje możliwość przyznania podejrzanemu statusu świadka koronnego.
Status świadka koronnego zostaje nadany przez sąd okręgowy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze. Wniosek ten może zostać złożony dopiero po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego. Nie ma zatem żadnej możliwości, aby podejrzany mógł samodzielnie wnioskować w tym przedmiocie bezpośrednio do sądu, niemniej jednak to od jego inicjatywy względem prokuratora zależy czy możliwość uzyskania statusu świadka koronnego będzie w ogóle brana pod uwagę.
Świadek koronny w zamian za zeznania, obciążające w zasadzie, a dotyczące pozostałych sprawców przestępstw otrzymuje znaczące uprawnienia. Zgodnie z art. 9 ustawy, sprawca nie podlega karze za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym ustawą. W tym celu prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko tym sprawcom, których udział w przestępstwie świadek koronny ujawnił oraz przeciwko którym zeznawał. Jeżeli jednak świadek koronny w toku prowadzonego postępowania zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznań przed sądem, popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnianie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, bądź zataił majątek pochodzący z przestępstwa, traci swoją uprzywilejowaną pozycję i podlegać będzie karze na zasadach ogólnych. Kolejnym uprawnieniem świadka koronnego jest możliwość żądania wyłączenia jawności rozprawy na czas jego przesłuchania.
Najważniejszą jednak kwestią wydaje się być, z punktu widzenia świadka koronnego, ochrona osobista dla niego samego i jego rodziny. W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, mogą być oni objęci ochroną osobistą, a także uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach można wydać im dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, w tym uprawniające do przekroczenia granicy państwowej, jak również mogą uzyskać inną formę pomocy, a zwłaszcza przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacji plastycznej. W wypadku braku możliwości zapewnienia świadkowi koronnemu lub osobie dla niego najbliższej świadczeń opieki zdrowotnej w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, osobom tym może być przyznana pomoc finansowa na pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej. W razie niemożności zatrudnienia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej, może być im przyznana pomoc finansowa, w szczególności przeznaczona na pokrycie kosztów utrzymania (art. 14 ustawy).
