W przypadku, gdy strona powołuje się na ten dowód musi dokładnie oznaczyć fakty, które mają zostać stwierdzone zeznaniem świadków. Powinna również wskazać świadków w taki sposób, by sąd mógł ich skutecznie wezwać na rozprawę – w szczególności konieczne jest podanie ich aktualnego adresu. Kwestie związane z instytucją świadka w procesie cywilnym regulują przepisy art. 258-277 Ustawy z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964r., Nr 43, poz. 296 ze zm.).
Świadkami nie mogą być:
– osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń,
– wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne”, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem,
– przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową,
– współuczestnicy jednolici (w sytuacji, w której wyrok dotyczyć ma niepodzielnie kilku osób),
– mediator, co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji,
– w sprawach o rozwód – małoletni, którzy nie ukończyli lat 13 oraz zstępni (czyli dzieci, wnuki) stron, którzy nie ukończyli lat 17.
Bycie świadkiem wiąże się z określonymi obowiązkami i uprawnieniami.
Osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się na wezwanie sądu, nawet jeśli przysługuje jej prawo odmowy zeznań.
Przesłuchanie osób dotkniętych chorobą lub kalectwem odbywa się w miejscu gdzie przebywają, jeżeli nie mogą go opuścić. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd wymierza świadkowi grzywnę, po czym wzywa go powtórnie a w razie ponownego niestawiennictwa skazuje go na ponowną grzywnę i może nawet zarządzić jego przymusowe sprowadzenie. Osoba wezwana na świadka, w ciągu tygodnia od daty doręczenia jej postanowienia skazującego ją na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwana, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. W razie usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwalnia ją od grzywny i od przymusowego sprowadzenia.
Oprócz osobistego stawiennictwa świadek ma obowiązek składania zeznań.
Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód. Za nieuzasadnioną odmowę złożenia zeznań sąd może skazać świadka na karę grzywny a ponadto może nakazać aresztowanie na okres do jednego tygodnia. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jedynie wówczas, gdy zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchownemu przysługuje prawo odmowy zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.
Kolejnym obowiązkiem świadka jest złożenie przyrzeczenia w celu zapewnienia prawdziwości zeznań.
Przyrzeczenia nie składają małoletni, którzy nie ukończyli 17 lat oraz osoby skazane prawomocnym wyrokiem za fałszywe zeznanie. Za zgodą stron, od złożenia przyrzeczenia, mogą być zwolnieni przez sąd także inni świadkowie. Za odmowę złożenia przyrzeczenia sąd może skazać świadka na grzywnę oraz nakazać aresztowanie na okres nieprzekraczający tygodnia. Osoba wezwana w charakterze świadek zobowiązana jest mówić prawdę. Za składanie fałszywych zeznań grozi bowiem odpowiedzialność karna. O takiej odpowiedzialności musi ona zostać pouczona jeszcze przed przesłuchaniem.
Świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku.
Może mu zostać przyznana zaliczka na koszty podróży i na utrzymanie w miejscu przesłuchania.
