Szpiegostwo

Definicja szpiegostwa

Szpiegostwo określa się mianem drugiej, po prostytucji, najstarszej profesji na świecie. Mają one wiele cech wspólnych. Pieniądze, dyskrecja, seks, spore zainteresowanie opinii publicznej oraz sprawy reputacji są nierozdzielnie związane z tymi profesjami. Szpiedzy byli na świecie wcześniej nim pojawiły się państwa. Śladów szpiegostwa można szukać wśród dziejów opisywanych przez Stary Testament. Także władcy Chin i Japonii od niepamiętnych czasów widzieli w szpiegostwie użyteczne narzędzie sprawowania władzy. Władcy Wschodu twierdzili, że dezinformacja jest nie mniej ważna niż zbieranie wiadomości o przeciwniku. Konfucjusz, którego pisma stanowią fundamentalne źródło wiedzy o Chinach od VI wieku p.n.e., powiedział: „Stojąc w obliczu obcej inwazji dobrze jest uciec się do podstępu, który może skutecznie odstraszyć wroga”. Pewien arabski urzędnik zanotował w XI wieku, że królowie wysyłają ambasadorów nie tylko w celach dyplomatycznych, ale również wywiadowczych. Mieli oni powziąć informacje o stanie dróg, położeniach przełęczy, rzek i żyznych pastwisk oraz uzbrojeniu armii. Mieli oni także zbierać informacje o królu, takie jak skłonność do alkoholu lub orientacja seksualna. W większości przypadków działalność szpiegowska jest prozaiczna i nie ma w sobie nic z romantyzmu, a większość szpiegów na całym świecie to szarzy pracownicy organizacji wywiadowczych, którzy zbierają całkiem zwyczajne informacje. Wskazuje się jednak, że rządom państw zależy na informacjach tajnych, które gromadzi się po to, aby wyeliminować czynnik niepewności w negocjacjach zagranicznych czy uzyskać przewagę nad innym państwem (por. N. Polmar, T.B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, MAGNUM, Warszawa 2000, s. IX-XI).

Szpiegostwo, jako przestępstwo, o którym mowa w polskim Kodeksie karnym, należy do klasycznych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu zewnętrznemu państwa. Przestępstwo to jest – od najdawniejszych czasów – karane, jako forma „zdrady”. Tradycyjnie przez szpiegostwo należy rozumieć działalność obcej agentury, polegającej na zbieraniu wiadomości stanowiących tajemnicę państwową, jak również przekazywanie obcemu wywiadowi przez obywatela danego kraju wiadomości stanowiących taką tajemnicę. Współcześnie krąg wiadomości będących przedmiotem zainteresowania obcego wywiadu jest szerszy, stąd mówi się o szpiegostwie politycznym, wojskowym, dyplomatycznym, naukowym, gospodarczym itd. (por. A. Marek, Prawo karne, C.H. Beck, wyd. 8, Warszawa 2007, s. 411-412).

Formy szpiegostwa

Podstawowym typem przestępstwa szpiegostwa jest branie udziału w działalności obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Wówczas sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Istotne jest w tym przypadku to, aby sprawca działał na rzecz wywiadu, który działa „przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej”. Nie chodzi więc o każdą organizację wywiadowczą.

Kwalifikowaną (czyli surowiej karaną) formą szpiegostwa jest zachowanie polegające na udzielaniu obcemu wywiadowi – przez osobę biorącą udział w obcym wywiadzie lub działającą na jego rzecz – wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej. Wówczas sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Osoba, która działalność obcego wywiadu organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

Oprócz tego, ten, kto, w celu udzielenia obcemu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej, gromadzi je lub przechowuje, wchodzi do systemu informatycznego w celu ich uzyskania albo zgłasza gotowość działania na rzecz obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Mowa tu zatem o typie szpiegostwa podlegającym łagodniejszej karze (jest to tzw. typ uprzywilejowany).

Czynny żal

Nie podlega karze za usiłowanie przestępstwa brania udziału w działalności obcego wywiadu, jak również udzielania temu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej osoba, która dobrowolnie poniechała dalszej działalności i ujawniła wobec organu powołanego do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu. Ten, kto, w celu udzielenia obcemu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej, gromadzi je lub przechowuje, wchodzi do systemu informatycznego w celu ich uzyskania albo zgłasza gotowość działania na rzecz obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej również może uniknąć kary. Osoba taka musi jednak wykazać się większą inicjatywą. Ustawodawca wskazał w tym przypadku, że uniknięcie kary uzależnione jest od dobrowolnego poniechania dalszej działalności i podjęcia istotnych starań, zmierzających do zapobieżenia popełnieniu zamierzonego czynu zabronionego. Osoba taka powinna też ujawnić, wobec organu powołanego do ścigania przestępstw, wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu.

Kontrwywiad, jako służba powołana do walki ze szpiegostwem

Szpiegostwem może zajmować się zarówno cywil, jak i żołnierz. W tym drugim przypadku, jak również wtedy, gdy sprawcą jest np. funkcjonariusz Służby Wywiadu Wojskowego czy pracownik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w grę wchodzi działalność kontrwywiadu. Rozpoznawaniem, zapobieganiem oraz wykrywaniem przestępstw przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (w tym przestępstwa szpiegostwa), popełnianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego oraz pracowników Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i innych jednostek organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej zajmuje się Służba Kontrwywiadu Wojskowego. Służba Kontrwywiadu Wojskowego, zwana „SKW”, to służba specjalna, właściwa w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej. Zadania SKW obejmują również rozpoznawanie oraz wykrywanie przestępstw popełnionych we współdziałaniu z żołnierzami pełniącymi czynną służbę wojskową, funkcjonariuszami Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego lub pracownikami Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i innych jednostek organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej.

Podstawa prawna

Art. 130, art. 131 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm.).
Art. 1, art. 5 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 253 ze zm.).

Literatura

N. Polmar, T.B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, MAGNUM, Warszawa 2000.
A. Marek, Prawo karne, C.H. Beck, wyd. 8, Warszawa 2007.