Skarżący twierdził, że będąc pokrzywdzonym w sprawie karnej został pozbawiony prawa do sądu na skutek uniemożliwienia mu działania jako oskarżyciel posiłkowy. Stało się tak poprzez zastosowanie przez sąd rejonowy art. 117 § 1 i § 2 oraz art. 339 § 5 ww. ustawy i niezawiadomienie go o terminie posiedzenia. Na tym posiedzeniu sąd zdecydował o umorzeniu postępowania wobec oskarżonego, a ponieważ skarżący nie wiedział o posiedzeniu, to nie mógł się na nie stawić i złożyć oświadczenia, że chce działać jako oskarżyciel posiłkowy. W rezultacie nie mógł również zaskarżyć postanowienia umarzającego postępowanie.
Skarżący złożył zażalenie na to postanowienie razem z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania, ale sąd okręgowy pozostawił je bez rozpoznania. Sąd uznał bowiem, że zostało złożone przez osobę nieuprawnioną, bo nie będącą stroną. Jak podkreślał skarżący, zastosowanie powyżej wymienionych przepisów spowodowało całkowite pozbawienie go prawa do sądu.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 339 § 5 w związku z art. 54 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim nie zapewnia pokrzywdzonemu możliwości wzięcia udziału w posiedzeniach sądu dotyczących umorzenia postępowania przed rozprawą, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 1 ustawy – Kodeks postępowania karnego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 konstytucji. Oznacza to, że niezapewnienie pokrzywdzonemu możliwości wzięcia udziału w posiedzeniach sądu umarzających postępowanie przed rozprawą narusza jego konstytucyjne prawo do sądu.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału – konstytucyjne prawo pokrzywdzonego do sądu nakazuje ukształtowanie postępowania karnego zgodnie z zasadami sprawiedliwości proceduralnej, a więc również z uwzględnieniem słusznych interesów pokrzywdzonego. Wśród wielu uprawnień i praw pokrzywdzonego w procesie karnym podstawowe znaczenie ma zapewnienie mu prawa do bycia stroną tego postępowania, a w szczególności w fazie postępowania sądowego. Z uwagi na to szczególnie istotny jest ten moment, w którym może on przystąpić do procesu w charakterze strony.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że pokrzywdzony wobec jednoznacznego brzmienia art. 339 § 5 kodeksu postępowania karnego nie ma prawa udziału w posiedzeniach umarzających postępowanie przed rozprawą, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 1 kodeksu postępowania karnego. W konsekwencji pokrzywdzony nie jest zawiadamiany o miejscu i terminie takich posiedzeń i nie jest mu doręczane orzeczenia, które na nich zapadło. W praktyce oznacza to pozbawienie pokrzywdzonego szansy na zrealizowanie w pełni jego prawa do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego, na zasadach, jakie zostały określone w art. 54 § 1 kodeksu postępowania karnego. W myśl tego przepisu, pokrzywdzony może zasadnie oczekiwać, że jego uprawnienie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego, a więc wejścia w prawa strony postępowania, będzie skutecznie chronione aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, czyli do czasu rozpoczęcia odczytywania aktu oskarżenia. Tymczasem, w sytuacji umorzenia postępowania na posiedzeniu przed rozprawą, prawa pokrzywdzonego nie zabezpieczają już żadne procedury ani też obowiązek informacyjny sądu, ale tylko i wyłącznie zapobiegliwość i dociekliwość samego pokrzywdzonego, które w takim wypadku mogą być jednak niewystarczające. Może zatem dojść do naruszenia prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego, nie ma on bowiem prawa udziału w posiedzeniach sądu, na których może zapaść orzeczenie zamykające drogę do wydania wyroku w dotyczącej go sprawie karnej.
Trybunał Konstytucyjny uznał zatem, że postępowanie przed sądem w sprawie karnej, w którym nie zostały zagwarantowane niezbędne prawa pokrzywdzonego, nie spełnia konstytucyjnego wymogu sprawiedliwości proceduralnej wynikającego z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 konstytucji.
Podstawa prawna:
art. 54, art. 339 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 nr 89 poz. 555),
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 września 2014 r. (sygn. akt SK 22/13)
