Odpowiedzialność za nielegalny pobór energii
Wczoraj Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia Wydział V Karny dotyczące nielegalnego poboru energii elektrycznej oraz dopuszczalności stosowania wobec osoby fizycznej za ten sam czyn odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności cywilnej o charakterze sankcyjnym. Wątpliwości Sądu Rejonowego dla wzbudziła dopuszczalność stosowania wobec tej samej osoby fizycznej – za ten sam czyn polegający na nielegalnym pobieraniu energii, odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności cywilnej o charakterze sankcyjnym. Zgodnie bowiem z przepisem art. 278 § 5 kodeksu karnego zabór energii elektrycznej w celu przywłaszczenia zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Z kolei w myśl przepisu art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego, za nielegalny pobór paliw czy energii firma energetyczna może pobrać opłatę w wysokości określonej w taryfie – w zależności od rodzaju nielegalnego poboru: pięciokrotności lub dwukrotności opłat taryfowych, albo dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych, gdy np. z nielegalnym poborem prądu związane są inne szkody, których sama opłata taryfowa mogłaby nie wyrównać.
Według sądu pytającego, wysokość rekompensaty, która jest wyliczana na podstawie obowiązujących regulacji, jest zupełnie nieadekwatna do rzeczywistych strat, które ponosi przedsiębiorstwo energetyczne na skutek nielegalnego poboru energii elektrycznej. W rozpoznawanej przez ten sąd sprawie, prąd nielegalnie był pobierany przez maksymalnie dwa miesiące, a firma określiła z tego tytułu opłatę na ponad 3 tysiące złotych, co stanowiło pięciokrotność stawek taryfowych. Powołując się na doświadczenie życiowe sąd pytający wskazał, że miesięczny koszt energii elektrycznej dla domu jednorodzinnego sięga 300 zł, a dla mieszkań – 200 zł. Wynika z tego, że nawet jednokrotność stawek taryfowych z nawiązką rekompensuje przedsiębiorcy energetycznemu wartość nielegalnie pobranego prądu. W opinii sądu pytającego, kumulacja odpowiedzialności narusza zasadę, zgodnie z którą nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie. Co więcej, obowiązujące przepisy nie umożliwiają rozstrzygnięcia takiego zbiegu odpowiedzialności.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 278 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny oraz art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne w zakresie, w jakim dopuszczają jednoczesne stosowanie wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn polegający na nielegalnym poborze energii elektrycznej, odpowiedzialności karnej za przestępstwo kradzieży energii z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny oraz opłaty przewidzianej w art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne, są zgodne z art. 2 konstytucji.
Trybunał stwierdził, że opłata z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne jest środkiem prawnym z dziedziny prawa cywilnego i jest ona traktowana przez ustawodawcę jako alternatywna w stosunku do zasad ogólnych metoda dochodzenia odszkodowania za nielegalny pobór energii, zawierająca specyficzny sposób ustalania wysokości owego odszkodowania, która to wysokość ma gwarantować przedsiębiorstwu energetycznemu pełną restytucję szkód. Ów opłata jest nakładana przez przedsiębiorstwo energetyczne, a zatem podmiot prywatny, a następnie egzekwowana na drodze postępowania cywilnego. Trybunał Konstytucyjny przypomniał także, że odpowiedzialność cywilna może pełnić – poza główną funkcją kompensacyjną, również inne funkcje, w tym prewencyjną i represyjną. Trybunał Konstytucyjny uznał, że ta opłata poza funkcją kompensacyjną realizuje również funkcję prewencyjną, a nawet uzupełniająco – ze względu na wysokość tejże opłaty – represyjną, co nie powoduje jednak utraty przez tę opłatę charakteru środka prawnego z zakresu prawa cywilnego.
Ponadto, Trybunał zwrócił uwagę, że treścią zakazu podwójnego karania jest także konieczność zachowania odpowiedniej proporcji między środkami prawnymi, które realizują funkcje represyjne. Zatem sąd, dokonując prawnokarnej oceny zachowania sprawcy za przestępstwo, powinien uwzględnić w odpowiednim zakresie przy wyborze środka i sposobu prawnokarnej reakcji za popełnione przestępstwo w ramach dyrektyw i zasad wymiaru kary fakt poniesienia przez sprawcę innej niż karna odpowiedzialności za ten sam czyn, realizującej uzupełniająco funkcję represyjną. Sąd nie jest bowiem związany wyłącznie zasadami i dyrektywami wymiaru kary określonymi wprost w ustawie karnej, ale jest zobowiązany do stosowania także zasad i dyrektyw wymiaru kary, które nie zostały wyrażone implicite w kodeksie karnym, ale mają swoje konstytucyjne podstawy.
Podstawa prawna:
art. 278 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553);
art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. 1997 nr 54 poz. 348);
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. (sygn. akt P 50/13).
