Zakwestionowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepis art. 31 ust. 1 ustawy o funkcjach konsulów stanowił upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zagranicznych do określenia – w drodze rozporządzenia, szczegółowego trybu postępowania przed konsulem, czyli właściwie określenia trybu wszczynania, prowadzenia i zakończenia postępowania, terminów załatwiania spraw, rozstrzygania i trybu odwołania od rozstrzygnięć konsula oraz trybu przekazywania spraw organom polskim. Należy jednak wskazać, że zawarte w tej regulacji upoważnienie nie zostało dotychczas wykonane. W tym stanie rzeczy w dalszym ciągu moc prawną zachowało zarządzenie o postępowaniu przed konsulem. Przepisy zakwestionowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich zarządzenia stanowią samodzielne i wyczerpujące unormowanie procedury, jaka obowiązuje w sprawach przed konsulem.
Trybunał Konstytucyjny, analizując zarzut niezgodności art. 31 ust. 1 ustawy o funkcjach konsulów z art. 92 ust. 1 Konstytucji – wskazał, że zgodnie z art. 92 ust. 1 konstytucji „rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania”. Z kolei, zakwestionowane upoważnienie ustawowe przekazało do samodzielnego uregulowania w drodze rozporządzenia całość postępowania przed konsulem.
Ponadto, Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że obowiązek zamieszczenia w ustawie zasadniczych dla danej materii rozstrzygnięć należy pojmować szczególnie rygorystycznie w przypadku określania władczych form działania organów administracji publicznej wobec obywatela, praw i obowiązków organu administracji oraz obywatela w ramach stosunku publicznoprawnego lub korzystania przez obywateli z ich praw i wolności. Postępowanie przed konsulem dotyczy tych właśnie elementów. Konsul jako szczególny organ administracji wydaje w sprawach indywidualnych decyzje administracyjne, które niekiedy mają charakter ostateczny, chodzi na przykład o sprawy wizowe. Procedura ta wiąże się z realizacją obowiązków konsula w zakresie zapewnienia pomocy obywatelom polskim, dotyczy także praw i obowiązków obywateli-stron w tym postępowaniu. Dlatego też regulacje te powinny znaleźć się w ustawie.
Trybunał uznał również, że niezgodność zarządzenia w sprawie postępowania przed konsulem z art. 93 ust. 1 i ust. 2 zdanie drugie w związku z art. 87 konstytucji była niewątpliwa. Zgodnie z przepisami konstytucji, zarządzenia mają ograniczoną sferę oddziaływania, ponieważ mogą być nimi związane tylko i wyłącznie jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu taki akt. Równocześnie, nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec podmiotów indywidualnych. Tymczasem zakwestionowane zarządzenie nie tylko nie ma charakteru wewnętrznego, ale przede wszystkim stanowi podstawę prawną decyzji i innych rozstrzygnięć wobec obywateli, cudzoziemców oraz osób prawnych.
Na koniec należy wskazać, że Trybunał Konstytucyjny zdecydował się odroczyć o 12 miesięcy utratę mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów, aby zapewnić ciągłość w prowadzeniu postępowań konsularnych. Odroczenie utraty mocy obowiązującej przepisów pozwoli na dokończenie procedury legislacyjnej i jednocześnie pozwoli dostosować przepisy postępowania przed konsulem do wymagań konstytucyjnych.
Podstawa prawna:
art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej,
Zarządzenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed konsulem,
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2014 r. sygn. akt K 8/14
