Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyraźnie stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Niezależnie do tego kto jest uprawniony a kto zobowiązany do świadczenia alimentacyjnego, dostarczanie środków utrzymania może nastąpić w formie umowy notarialnej. Oznacza to, że alimenty można ustalać poza sądem. Takie rozwiązanie potwierdza również Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 14 maja 2008 r. (sygn. akt I OSK 1195/07) stwierdził, że wypełnianie obowiązku alimentacyjnego może przybrać postać zarówno świadczeń dobrowolnych, jak i w następstwie dochodzenia ich przed sądem. Uprawniony i zobowiązany do alimentacji mogą w szczególności ustalić rodzaj i zakres świadczenia w umowie zawartej na zasadach ogólnych, w ugodzie zawartej przed mediatorem (4452 w zw. z art. 18315 KPC) w toku posiedzenia pojednawczego (art. 184 KPC) wreszcie w trybie procesowym przed sądem.
Decydując się na notarialne uregulowanie alimentów pamiętajmy o wcześniejszym porozumieniu pomiędzy uprawnionym i zobowiązanym co do formy alimentacji (nie zawsze musi być to forma pieniężna), terminu i sposobu realizacji obowiązku. Wizyta u notariusza może powinna nastąpić dopiero po osiągnięciu konsensusu. W ugodzie/ umowie alimentacyjnej pamiętajmy o wskazaniu:
- daty sporządzenia umowy;
- stron oraz ich przedstawicieli ustawowych;
- ustalonej kwoty alimentów;
- terminu przekazania alimentów;
- formy płatności alimentów – np. numer rachunku bankowego;
- możliwości naliczania odsetek w przypadku opóźnienia płatności;
- zapisu o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez dłużnika;
- własnoręcznego podpisu stron lub ich przedstawicieli ustawowych.
Cena notarialnej umowy alimentacyjnej jest bardzo zróżnicowana – wszystko zależy tak naprawdę od konkretnego notariusza. W praktyce ceny sporządzenia umowy wahają się od 200 nawet do 1200 zł. Zawarcie umowy alimentacyjnej nie oznacza jednak, że jej postanowienia nie mogą być w przyszłości zmieniane. Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 1999 r. (sygn. akt I CKN 1292/98), zmiana wyroku lub umowy, którą ma na względzie art. 138 KRiO (jest to podstawa prawna umów alimentacyjnych) może polegać między innymi na stwierdzeniu ustania obowiązku alimentacyjnego, wobec odpadnięcia którejś z przesłanek uzasadniających ten obowiązek, czy to po stronie uprawnionej, czy to po stronie zobowiązanej. Odpadnięcia takiej przesłanki nie stanowi jednak fakt przyznania stronie zobowiązanej renty, ponieważ powyższa okoliczność nie daje podstaw do przyjęcia, że strona ta całkowicie utraciła możliwość łożenia na utrzymywanie strony uprawnionej. Przy ocenie, czy zachodzą przesłanki do zmiany umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków, a zwłaszcza możliwości zarobkowych i majątkowych stron. W wypadku gdy zobowiązany do alimentacji posiada określony majątek, o zmianie okoliczności świadczy nie tylko zmiana stosunków własnościowych (utrata lub powiększenie majątku), lecz także zmiany w zakresie faktycznego dysponowania majątkiem, możliwości jego upłynnienia w celu zaspokojenia zobowiązań alimentacyjnych itp.
