Przez umowę przewozu przedsiębiorca, zawodowo trudniący się tego rodzaju działalnością, zobowiązuje się do przewiezienia osób lub rzeczy, a korzystający z tej usługi do zapłaty za nią. Przepisy regulujące tę umowę nie dotyczą więc osób, które przewozem trudnią się okazjonalnie a nie zawodowo. Umowa przewozu uregulowana jest w art. 774-793 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93 ze zm.) oraz w ustawach szczególnych, odnoszących się do poszczególnych rodzajów transportu Jest to umowa o świadczenie usług, przy czym jej celem jest dowiezienie osób, rzeczy lub zwierząt do miejsca docelowego a nie sam przewóz. Jest to umowa odpłatna, wzajemna, dwustronnie zobowiązująca i co najmniej jednostronnie handlowa (przewoźnik musi być przedsiębiorcą). Dochodzi ona do skutku w momencie złożenia zgodnych oświadczeń woli.
Umowa przewozu powinna określać elementy przedmiotowo istotne, czyli trasę przewozu, wynagrodzenie przewoźnika i przedmiot przewozu.
Oznaczenie trasy przewozu polega najczęściej na wskazaniu miejscowości początkowej oraz docelowej. Określenie wynagrodzenia może przyjąć formę wartości liczbowej wyrażonej w uzgodnionej walucie. Umieszczenie w umowie wynagrodzenia jest niezbędne z uwagi na to, iż jego brak spowoduje, że zawarta umowa nie będzie umową przewozu. Wskazanie przedmiotu umowy odnosi się do ludzi i rzeczy. Obok podstawowych elementów wskazanych wyżej, w umowie przewozu można wskazać szczegółową trasę przewozu, opakowanie, deklarację wartości, pakowanie i rozładunek.
Stronami umowy przewozu są przewoźnik i strona określana jako pasażer lub podróżny (w transporcie osób), wysyłający lub nadawca (w transporcie towarowym), frachtujący (przy transporcie morskim).
Przewoźnikiem jest zawsze przedsiębiorca. Będzie to więc każda osoba fizyczna, prawna oraz jednostka nieposiadająca osobowości prawnej, która prowadzi przedsiębiorstwo. Z tego powodu umowa przewozu jest umową kwalifikowaną – tj. taką, która może być zawierana tylko przez profesjonalistę (osobę stale, zawodowo i zarobkowo trudniącą się tego rodzaju działalnością). W umowie przewozu może uczestniczyć również więcej niż jeden przewoźnik. Warto jednak pamiętać, że niezależnie od tego, czy przewóz odbywa się w ramach tej samej branży transportowej, musi on być przeprowadzony na podstawie jednego dokumentu jakim jest list przewozowy. Wykonanie umowy przewozu może odbyć się w drodze świadczenia osobistego przewoźnika, ale również przy wykorzystaniu innych przewoźników, za których pierwotny przewoźnik ponosi odpowiedzialność jak za własne czyny. Wykonanie musi nastąpić zgodnie z umową, a przewoźnik musi dołożyć należytej staranności.W umowie przewozu występuje czasami osoba trzecia, na rzecz której jest wykonywane świadczenie przewozowe. W transporcie osobowym, gdy stroną umowy jest organizator przewozu (np. biuro podróży), jest to pasażer bezpośrednio korzystający z usług przewozowych. Z kolei w transporcie towarowym jest to, wskazany przez nadawcę przy zawieraniu umowy, adresat do rąk którego przewoźnik zobowiązany jest po dokonaniu przewozu dostarczyć przesyłkę.
Ze względu na przedmiot przewozu wyróżnia się przewóz osób oraz przewóz rzeczy.
W przypadku przewozu osób przewoźnik obowiązany jest do zapewnienia podróżnym, odpowiadających rodzajowi transportu, warunków bezpieczeństwa i higieny oraz takich wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne. Przedsiębiorca, który zawarł umowę przewozu, odpowiada również za bagaż, który podróżny ze sobą przewozi. Jednak jego odpowiedzialność za szkody w tym bagażu powstaje tylko wówczas gdy wynikły one z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. W przypadku bagażu powierzonego przewoźnikowi odpowiada on według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy.
Roszczenia wynikające z umowy przewozu osób mogą być dochodzone w ciągu roku od dnia wykonania przewozu, a jeżeli do przewozu nie doszło – roszczenia przedawniają się z upływem roku od dnia, kiedy miał być on wykonany.
Przy przewozie rzeczy wysyłający jest zobowiązany podać przewoźnikowi swój adres i adres odbiorcy, miejsce przeznaczenia, oznaczenie przesyłki według rodzaju, ilości oraz sposobu opakowania. Musi również określić wartości rzeczy szczególnie cennych i wydać na żądanie przewoźnika list przewozowy zawierający wyżej wymienione informacje oraz wszelkie inne postanowienia umowy. Jeżeli stan zewnętrzny przesyłki lub jej opakowanie nie są odpowiednie dla danego rodzaju przewozu przewoźnik może żądać, aby wysyłający złożył pisemne oświadczenie co do stanu przesyłki a w wypadku rażących braków odmówić przewozu. Ponadto wysyłający powinien dostarczyć przewoźnikowi wszelkie dokumenty potrzebne ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne. Obowiązkiem przewoźnika jest z kolei wydanie odpisu listu przewozowego lub innego poświadczenia przyjęcia przesyłki do przewozu – jeżeli żąda tego wysyłający oraz niezwłoczne zawiadomienie odbiorcy o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia. Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki lub z innego powodu nie można mu jej doręczyć przewoźnik musi powiadomić o tym wysyłającego.
W przypadku, gdy wysyłający nie nadeśle w odpowiednim czasie wskazówek powinien on oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę. Prawem przewoźnika jest możliwość odmówienia przewozu, gdy nie pozwala na to stan przesyłki. Brak zastrzeżeń z jego strony co do stanu zewnętrznego przesyłki lub jej opakowania rodzi domniemanie, że w chwili przyjęcia znajdowała się ona w należytym stanie. Dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu a zwłaszcza przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów. Ponadto przewoźnik może sprzedać rzecz narażoną na zepsucie lub na której przechowanie nie otrzymał pokrycia kosztów. Może również oddać przesyłkę do przewozu innemu przewoźnikowi. W takiej sytuacji ponosi odpowiedzialność za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne. Wysyłający ma prawo odstąpienia od umowy, jeżeli rozpoczęcie lub dokonanie przewozu doznaje czasowej przeszkody wskutek okoliczności dotyczącej przewoźnika. Musi jednak dać przewoźnikowi odpowiednią do dokonanej części przewozu część wynagrodzenia, odejmując to, co przewoźnik na tym zaoszczędził. W sytuacji gdy przeszkoda była następstwem okoliczności, za które przewoźnik ponosi odpowiedzialność, wysyłający może dochodzić naprawienia szkody.
Roszczenia z umowy przewozu rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem – od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona.
Roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.
