Ustawodawca stara się przeciwdziałać takim praktykom, jednak efekt jest jak na tę chwilę mizerny. Kodeks pracy przewiduje co prawda, iż zastępowanie umów o pracę innymi umowami cywilnoprawnymi jest całkowicie zakazane, a w razie zaistnienia takiej sytuacji wykonywana praca będzie uważana za pracę na podstawie umowy o pracę – niezależnie od treści umowy, która łączy strony danego stosunku prawnego. W praktyce jednak pracownik szybciej straci pracę (lub w ogóle jej nie uzyska), niż pracodawca pozwoli, aby umowa cywilnoprawna uzyskała status umowy o pracę. Zgodnie z obowiązującymi przepisami KP, zawarcie umowy cywilnoprawnej w sytuacji, gdy wymagane jest podpisanie umowy o pracę, stanowi karalne wykroczenie – grzywna od 2 000 zł do 5 000 zł. Oczywiście sprawa może zostać skierowana na drogę postępowania sądowego, wówczas zagrożenie karą wzrasta – od 1 000 zł do 30 000 zł. Firma nie może stosować umów cywilnoprawnych w sytuacji, gdy z ich treści wyraźnie wynika, że świadczona praca będzie miała następujące cechy:
- Bezwzględny obowiązek osobistego wykonywania pracy;
- Podporządkowanie pracownika pracodawcy;
- Wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy i na jego ryzyko.
Powyższe elementy świadczą o istnieniu stosunku pracy, a nie jakiegokolwiek innego stosunku typu zobowiązaniowego. Tym samym niezależnie od treści i nazwy łączącej strony umowy, wykonywane przez zatrudnionego czynności należą do stosunku pracy, a pracodawca musi w związku z tym wypełniać wszystkie obowiązki, które wynikają z faktu zawarcia umowy o pracę, a nie jakiejkolwiek innej umowy (np. opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne czy zdrowotne, udzielanie płatnych urlopów wypoczynkowych itd.). W sytuacji, gdy pracodawca nie chce jednak wypełniać swoich obowiązków, zatrudniony może wystąpić z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy do właściwego sądu. Sąd w trakcie postępowania będzie ustalał, czy zawarta umowa nosi wymienione powyżej cechy stosunku pracy. Zgodnie z treścią art. 22 §1 KP, stosunek to stosunek prawny zachodzący pomiędzy dwoma podmiotami – pracownikiem i pracodawcą, z których ten pierwszy jest obowiązany świadczyć osobiście, w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu, zwanego pracodawcą, pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem. Pozytywne stwierdzenie w tej materii przesądza o istnieniu stosunku pracy i kwalifikacji zatrudnionego jako pracownika (i jednoczesnym wykroczeniu ze strony pracodawcy).
