Warunki upadłości konsumenckiej
Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć jedynie dłużnik. Takiego prawa nie ma więc wierzyciel. Sądem właściwym do złożenia wniosku jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania dłużnika. Aby konsument mógł wszcząć postępowanie upadłościowe musi być niewypłacalny a jego niewypłacalność musi powstać na skutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności. Niewypłacalność oznacza, że dłużnik np. nie płaci wymagalnych rat, nie płaci rachunków za prąd, gaz czy mieszkanie itp. Ponadto ta niewypłacalność nie może nastąpić z jego winy a jedynie z przyczyn od niego niezależnych, np. z powodu długotrwałej choroby, wypadku, czy też niezawinionej utraty pracy. Upadłości nie może też ogłosić osoba, która zaciągnęła zobowiązanie, będąc już niewypłacalną, np. wzięła kolejną pożyczkę w sytuacji, gdy kiedy zalega z płatnościami rat za poprzednią pożyczkę albo do rozwiązania stosunku pracy doszło z przyczyn leżących po jej stronie lub za jej zgodą. Takie sytuacje skutkują oddaleniem przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości także w przypadku, gdy w stosunku do dłużnika w okresie dziesięciu lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości:
- prowadzono postępowanie upadłościowe lub inne postępowanie, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań albo w którym zawarto układ, lub
- prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym nie zaspokojono wszystkich wierzycieli, a dłużnik po zakończeniu lub umorzeniu postępowania zobowiązań swych nie wykonał, lub
- prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek wszystkich wierzycieli, lub
- czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien wskazywać okoliczności, które spowodowały niewypłacalność. Oczywiście muszą być one w miarę możliwości udokumentowane. Dłużnik musi ponadto przedstawić aktualny wykaz majątku z wyceną jego składników. Ma to szczególne znaczenie ze względu na to, że jeżeli upadły nie wskaże i nie wyda syndykowi całego swojego majątku albo niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykona ciążących na nim obowiązków, sąd umorzy postępowanie upadłościowe. Obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości dokonuje się przez ogłoszenie w budynku sądowym oraz zamieszczenie w co najmniej jednym dzienniku o zasięgu krajowym. Sąd zwraca się również do Naczelnika Urzędu Skarbowego z zapytaniem czy dłużnik w ciągu ostatnich pięciu lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości zgłaszał fakt dokonania czynności prawnych podlegających opodatkowaniu oraz zasięga informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, czy dłużnik jest wspólnikiem spółek handlowych. Sędzia-komisarz może zezwolić, żeby likwidację masy upadłości prowadził upadły pod nadzorem syndyka.
Masa upadłości
Do masy upadłościowej wchodzi cały majątek dłużnika, który może zostać spieniężony i to zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości. W skład masy upadłościowej wchodzi również majątek wspólny małżonków ale z chwilą ogłoszenia upadłości jednego z małżonków ustaje z mocy prawa wspólność ustawowa pomiędzy małżonkami. W przypadku, gdy sąd uzna wniosek o upadłość za zasadny następuje podział masy upadłościowej. Wątpliwości co do tego, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą w skład masy upadłości, rozstrzyga sędzia-komisarz na wniosek syndyka lub upadłego. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie. Jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres dwunastu miesięcy. Kwotę tę na wniosek syndyka, określa sędzia-komisarz, biorąc pod uwagę potrzeby mieszkaniowe upadłego, w tym liczbę osób pozostających z upadłym we wspólnym gospodarstwie domowym. Na to postanowienie również przysługuje zażalenie. Sędzia-komisarz może przyznać upadłemu zaliczkę na poczet tej kwoty.
Plan spłaty wierzycieli
Po sporządzeniu ostatecznego planu podziału sąd określa plan spłaty wierzycieli upadłego, wskazując, w jakim zakresie i w jakim czasie, upadły jest obowiązany spłacać należności oraz jaka część zobowiązań upadłego będzie podlegała umorzeniu. Czas spłaty nie może być dłuższy niż pięć lat. W planie spłaty wierzycieli uwzględnia się wszystkie zobowiązania upadłego powstałe do dnia jego ustalenia. O ustaleniu planu spłaty wierzycieli upadłego sąd orzeka na wniosek upadłego,po przeprowadzeniu rozprawy, o której terminie zawiadamia wszystkich wierzycieli. Sąd nie jest związany wnioskiem upadłego co do treści planu spłaty wierzycieli i może ustalić warunki spłaty bardziej korzystne dla wierzycieli, jeżeli zażąda tego wierzyciel. Ogłoszenie upadłości przez dłużnika nie wpływa na sytuację prawną ewentualnych poręczycieli. Ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza bowiem praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego oraz hipoteki morskiej, jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. W okresie wykonywania planu spłaty upadły może gromadzić nowy majątek czy też podejmować kroki zmierzające do poprawy jego sytuacji materialnej ale nie może dokonywać czynności prawnych przekraczających granice zwykłego zarządu. Może także zaciągać zobowiązania niezbędne dla utrzymania swojego i osób, w stosunku do których ciąży na nim ustawowy obowiązek dostarczania środków utrzymania, z wyjątkiem jednak zakupów na raty lub zakupów z odroczoną płatnością. Upadły obowiązany jest także do składania sądowi corocznego sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy. W przypadku, gdy upadły z powodu przemijającej przeszkody nie może wywiązać się z obowiązków określonych w planie spłaty, sąd na jego wniosek i po wysłuchaniu wierzycieli, może ten plan zmienić.Zmiana może dotyczyć przedłużenia terminu spłaty lub wysokości poszczególnych płatności. Łączny okres, o który można przedłużyć termin spłaty wierzytelności, nie może jednak przekroczyć dwóch lat.
Z kolei, gdy sytuacja finansowa upadłego w okresie wykonywania planu spłaty ulegnie znaczącej poprawie, z przyczyn innych niż zwiększenie się wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskiwanych z osobiście wykonywanej przez upadłego działalności zarobkowej, każdy z wierzycieli może wystąpić z wnioskiem o zmianę planu spłaty wierzycieli przez podwyższenie kwot przypadających wierzycielom. O zmianie planu spłaty wierzycieli orzeka sąd po przeprowadzeniu rozprawy, o której zawiadamia się upadłego i wierzycieli objętych planem spłaty. W razie niewykonywania przez upadłego obowiązków ustalonych w planie spłaty sąd na wniosek wierzyciela, po przeprowadzeniu rozprawy, o której zawiadamia się upadłego i wierzycieli objętych planem spłaty, uchyla plan spłaty wierzycieli oraz umarza postępowanie upadłościowe. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Te same zasady stosuje się, gdy upadły w sprawozdaniu z wykonania planu spłaty wierzycieli zataił swoje przychody lub w okresie wykonywania planu spłaty dokonywał czynności przekraczających granice zwykłego zarządu, lub gdy okaże się, że upadły ukrywał majątek bądź czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Zakończenie postępowania upadłościowego
Po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd na jego wniosek umarza niezaspokojone zobowiązania i kończy postępowanie upadłościowe. Umorzenie zobowiązań nie dotyczy długów upadłego obejmujących świadczenia okresowe, których tytuł prawny nie wygasł, oraz długów, które powstały po ogłoszeniu upadłości. Następuje to po przeprowadzeniu rozprawy, o której terminie zawiadamia wszystkich wierzycieli objętych planem spłaty wierzycieli.
