Uregulowanie statusu biegłego sądowego
Według projektowanej ustawy biegły sądowy ma być funkcją związaną z wykonywaniem władzy publicznej. Działania biegłego związane z realizacją zlecenia organu procesowego mają być objęte ochroną prawną przysługującą funkcjonariuszom publicznym. Prawo posługiwania się tytułem „biegłego sądowego” ma przysługiwać jedynie osobom wpisanym na listę biegłych sądowych i to wyłącznie przy wykonywaniu czynności na zlecenie uprawnionego podmiotu oraz w związku z podawaniem informacji o jego posiadaniu do informacji publicznej (np. na stronach internetowych, w notach biograficznych, czy życiorysach). Biegły ma być powoływany na pięcioletnią kadencję, z możliwością ponownego ustanowienia po jej upływie. Osoba ubiegająca się o ustanowienie biegłym sądowym będzie musiała posiadać:
– polskie obywatelstwo lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej,
– znajomość języka polskiego,
– pełną zdolność do czynności prawnych,
– teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne oraz pięcioletnie doświadczenia w dziedzinie, w jakiej ma zostać ustanowiona biegłym,
– ukończone 30 lat,
– brak orzeczonego zakazu wykonywania zawodu w tej dziedzinie,
– niekaralność za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.
Ponadto taka osoba musi wykazać się podstawową wiedzą dotyczącą prawa procesowego, w zakresie praw i obowiązków biegłych oraz postępowania dowodowego. W przypadku wątpliwości co do kwalifikacji kandydata na biegłego, prezes sądu okręgowego będzie mógł zasięgnięcia opinii na temat jego doświadczenia zawodowego i kompetencji we właściwych organach samorządu zawodowego (tak ustawowego, jak i dobrowolnego), stowarzyszeniach zrzeszających osoby wykonujące określony zawód bądź działalność, czy też innych podmiotach sprawujących nadzór lub kontrolę, bądź mogących posiadać wiedzę niezbędną dla oceny kandydata. Prezes sądu będzie miał również możliwość powołania trzyosobowej komisji opiniującej kandydata na biegłego. W przypadku ustanawiania biegłego na kolejną kadencję, będzie mógł on załączyć do wniosku jedynie oświadczenie potwierdzające dalsze spełnianie warunków uprawniających do ustanowienia biegłym. Udokumentowania będą wymagały jedynie nowo zdobyte uprawnienia i doświadczenie.
Nadzór nad czynnościami biegłego
Zgodnie z założeniami projektu biegły sądowy będzie mógł być odwołany z tej funkcji w przypadku utraty warunków ustanowienia biegłym, a także w razie dopuszczenia się rażących uchybień w wykonywaniu powierzonych biegłemu czynności. W przypadku prowadzenia przeciwko biegłemu postępowania o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe będzie on obowiązkowo zawieszany w prawie do wykonywania czynności. Takie zawieszenie będzie również możliwe w przypadku prowadzenia przeciwko biegłemu postępowania o nieumyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub nieumyślne przestępstwo skarbowe, postępowania dyscyplinarnego bądź w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, mogącego skutkować utratą uprawnień zawodowych, a także wszczęcia postępowania administracyjnego w przedmiocie odwołania biegłego z funkcji. Organy zlecające biegłemu sporządzenie opinii będą miały obowiązek zawiadamiać prezesa sądu okręgowego o każdym przypadku rażących uchybień w realizacji powierzonych obowiązków, w szczególności gdy opinia została skutecznie zakwestionowana lub okazała się nieprzydatna. Przed każdą kolejną kadencją prezes będzie zaś musiał uzyskać wyczerpujące informacje o dotychczasowym przebiegu kadencji od podmiotów, na których zlecenie biegły wykonywał czynności. Ponadto sam biegły sądowy będzie musiał prowadzić rejestry zawierające informacje na temat wydawanych opinii i przechowywać je przynajmniej przez okres równy kadencji biegłego.
Lista biegłych
W nowelizacji przewiduje się wprowadzenie, obok list biegłych sądowych i instytucji specjalistycznych prowadzonych na dotychczasowych zasadach przez prezesów sądów okręgowych, centralnej elektronicznej listy biegłych, prowadzonej według jednolitego nazewnictwa gałęzi nauki, techniki, sztuki i innych dziedzin oraz administrowanej przez ministra sprawiedliwości i dostępnej na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Lista ta ma obejmować biegłych (oraz instytucje specjalistyczne) z całego kraju, a jej aktualizacja ma następować na podstawie informacji przekazywanych na bieżąco przez prezesów. Jak podkreślają twórcy założeń ma to umożliwić łatwe i szybkie wyszukanie odpowiedniego eksperta, a także nawiązanie z nim kontaktu i ustalenie możliwości sporządzenia opinii.
Biegli ad hoc
Będzie także istniała możliwość powoływania tzw. biegłych ad hoc, czyli osób posiadających wiadomości specjalne, ale nieustanowionych biegłymi sądowymi i niewpisanych na prowadzone przez prezesów listy. Nastąpi to w sytuacji, gdy powołanie biegłych z listy będzie niemożliwe bądź utrudnione, np. na listach brak będzie specjalistów z danej dziedziny lub też będą oni mocno obciążeni pracą.
Instytucje specjalistyczne
Nowością ma być wprowadzenie przepisów dotyczących ustanawiania instytucji specjalistycznych powołanych do opiniowania. Będą dwie kategorie takich podmiotów. Pierwsza z nich będzie obejmować indywidualnie określone instytucje oraz podmioty wskazane zbiorczo, jak np. zakłady medycyny sądowej, policyjne laboratoria kryminalistyczne, czy instytuty badawcze. Podmioty te będą uprawnione do sporządzania ekspertyz bez konieczności ubiegania się o wpis na listę. Drugą kategorię będą stanowić jednostki organizacyjne działające w dowolnej formie, czy to osoby prawne, czy jednostki nieposiadające osobowości prawnej, które będą musiały spełniać określone wymogi warunkujące wpis na listę instytucji uprawnionych do opiniowania. Jednostki te będą miały obowiązek zatrudniać osoby spełniające kryteria pozwalające na ubieganie się o uzyskanie statusu biegłego sądowego w dziedzinie, w której zamierza opiniować instytucja, a także posiadać właściwe zaplecze techniczne do wykonywania czynności związanych z przygotowywaniem ekspertyz.
Wynagrodzenie biegłych
Nowa ustawa ma określać ogólne zasady przyznawania i ustalania wynagrodzenia, oraz gwarantować biegłym i instytucjom specjalistycznym zwrot udokumentowanych kosztów zużytych materiałów oraz ryczałtowej należności z tytułu innych kosztów związanych ze sporządzeniem opinii, której maksymalna wysokość zostanie określona przez procentowe odniesienie do wynagrodzenia przyznanego za sporządzoną opinię. Biegły sądowy będzie miał dodatkowo prawo do zwrotu kosztów przejazdu, a wykonujący czynności poza miejscem zamieszkania, prawo do zwrotu kosztów noclegów i diety na zasadach określonych w przepisach o wysokości oraz warunkach ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Za udział w czynności dowodowej na wezwanie sądu, prokuratury lub organu prowadzącego postępowanie karne biegłemu będzie przysługiwać wynagrodzenie według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy, z uwzględnieniem czasu koniecznej jego obecności w sądzie lub w innym miejscu, w którym odbywa się czynność, także w przypadku nieskorzystania z jego usług. Twórcy projektu wstępnie zakładają się, iż wynagrodzenie biegłych sądowych w stawce podstawowej za godzinę pracy ma wynosić około 25-100 zł, w zależności od kryteriów. Oznacza to zwiększenie wysokości wynagrodzeń od około 10% dla najniższej stawki do około 50% dla stawki najwyższej.
