Urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu, pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Warto dodać, że urlop w tak określonym wymiarze przysługuje bez względu na liczbę urodzonych podczas jednego porodu dzieci. Urlop może być wykorzystany w każdym czasie.
Pojawia się jednak pytanie czy ojciec dziecka ma prawo do takiego urlopu w sytuacji, gdy znajduje się w separacji z matką tego dziecka. Tak naprawdę przepisy nie zakazują takiemu ojcu korzystania z omawianego urlopu. Kodeks pracy, ani tym bardziej Kodeks rodzinny i opiekuńczy, nie definiują pojęcia ojca wychowującego dziecka, aczkolwiek należałoby przyjąć, że wiąże się to z kwestią istnienia po jego stronie władzy rodzicielskiej. W regulacji art. 1823 KP przesłanką nabycia prawa do urlopu jest wychowywanie dziecka oraz pozostawanie w stosunku pracy. Jeżeli zatem ojciec dziecka jest pracownikiem oraz bierze udział w wychowywaniu swojego potomka, na przykład poprzez utrzymywanie dziecka i stałe z nim kontakty, to faktyczna bądź prawna separacja nie ma żadnego wpływu na prawo do uzyskania urlopu ojcowskiego w pełnym jego wymiarze.
Zupełnie inaczej będzie to wyglądać, gdy mężczyzna zostanie pozbawiony wykonywania władzy rodzicielskiej względem swojego dziecka lub sąd orzeknie zakaz bądź ograniczenie kontaktów ojca z dzieckiem. Wychowywanie dziecka przez takiego ojca ulegnie znaczącej zmianie – w rzeczywistości bowiem styczność mężczyzny z jego potomkiem zostanie ograniczona albo całkowicie wykluczona, nie będzie więc mowy o jakimkolwiek wychowywaniu dziecka. Warto jednak pamiętać, że brak bezpośrednich kontaktów ojca z dzieckiem (czy to w wyniku orzeczenia sądowego czy innych przyczyn) nie wyklucza automatycznie możliwości uzyskania prawa do omawianego urlopu. Wychowywanie dziecka może bowiem polegać na łożeniu na dziecko czy kontakcie pośrednim np. poprzez Internet lub listownie. Innymi słowy, pozbawienie mężczyzny władzy rodzicielskiej zawsze skutkować będzie brakiem prawa do uzyskania urlopu ojcowskiego, ponieważ wychowanie nie będzie miało nigdy miejsca, natomiast ograniczenie lub zakaz kontaktów ojca z dzieckiem nie wywoła takiego skutku, chyba że ojciec rzeczywiście nie będzie wychowywać swojego dziecka w żaden sposób. Każda sytuacja faktyczna jest inna i zawsze należy dokonać jest rozważnej i całościowej analizy. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy ojciec dziecka nie jest pracownikiem w rozumieniu KP – pracuje na przykład na podstawie umowy o dzieło, czy umowy zlecenia. Mężczyzna nie skorzysta wtedy z możliwości uzyskania urlopu ojcowskiego.
