Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego polski kodeks pracy przewiduje możliwość udzielenia przez pracodawcę pracownicy urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i choć urlop ten w zasadzie pozostaje urlopem bezpłatnym, to polskie prawo dla rodziców korzystających z urlopu wychowawczego przewiduje jednak elastyczne formy zarobkowania.
Przede wszystkim zgodnie z art. 186. § 1 kodeksu pracy pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4 roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.
Nadrzędnym celem urlopu wychowawczego jest umożliwienie matce, ojcu lub opiekunowi sprawowania nad dzieckiem osobistej opieki. Warto pamiętać, iż urlop wychowawczy jest szczególną formą urlopu bezpłatnego, podczas którego zachowane są uprawnienia pracownicze, jedynie z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Okres urlopu wychowawczego jest również okresem nieskładkowym w rozumieniu przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227).
Mimo przebywania na urlopie wychowawczym mama może jednak skorzystać z kilku sposobów na powiększenie rodzinnego budżetu.
Będąc na urlopie wychowawczym rodzic lub opiekun może starać się o dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem, jednak przyznanie takiego dodatku warunkują kryteria dochodowe rodziny. Przyznanie dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przewiduje ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Podstawowym warunkiem przyznania dodatku w okresie korzystania z urlopu wychowawczego jest spełnienie kryteriów wymaganych przez w/w ustawę do nabycia prawa do zasiłku rodzinnego. Prawo do zasiłku rodzinnego, które warunkuje także otrzymanie dodatku w okresie urlopu wychowawczego, czy z tytułu urodzenia dziecka, powstaje w sytuacji, gdy przeciętny miesięczny dochód rodziny uzyskany przez wszystkich członków rodziny w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy nie przekracza 504 zł. Natomiast dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką, uprawnionemu do urlopu wychowawczego i wynosi 400 zł miesięcznie. Trzeba również zaznaczyć, iż bez względu na wysokość dochodu dodatek nie przysługuje, jeżeli korzystający z urlopu wychowawczego ma ustalone prawo do renty socjalnej, emerytury lub renty, bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu pozostawał w zatrudnieniu krócej niż 6 miesięcy, podjął lub kontynuuje zatrudnienie albo inną pracę zarobkową, a także gdy dziecko przebywa w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu lub w żłobku, przedszkolu lub innej instytucji zapewniającej dzienną opiekę. Dodatek nie przysługuje także w przypadku zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem oraz w okresie korzystania z zasiłku macierzyńskiego w trakcie urlopu wychowawczego.
Jeżeli natomiast pracownica korzystając z urlopu wychowawczego chce lub też zmuszona jest podjąć pracę zarobkową kodeks pracy również przewiduje taką możliwość. Zgodnie bowiem z art. 186(2) § 1 kodeksu pracy: w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Przepis ten zezwala pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym na podjęcie pracy zarobkowej u dotychczasowego, czy też innego pracodawcy lub na podjęcie innej aktywności, w tym założenie działalności gospodarczej. Praca zarobkowa w rozumieniu tego przepisu oznacza więc pracę wykonywaną na podstawie umowy zlecenia, czy umowy o dzieło lub umowy o świadczenie usług, ale także umowy o pracę.
W okresie korzystania z urlopu wychowawczego dopuszczalne jest również rozpoczęcie, czy kontynuowanie nauki lub szkolenia. Decyzja o podjęciu pracy zarobkowej, rozpoczęciu działalności gospodarczej, czy nauki bądź szkolenia, należy do pracownika pozostającego na urlopie wychowawczym. Pracownik nie ma obowiązku informowania pracodawcy, który udzielił mu urlopu, o podjęciu którejkolwiek z opisanych powyżej aktywności.
Pracę zarobkową, o której mowa w powołanym powyżej przepisie kodeksu pracy można wykonywać zarówno w oparciu o umowę zlecenia, umowę o dzieło, jak również umowę o pracę. Jedynym warunkiem podjęcia pracy zarobkowej, nauki, czy szkolenia podczas urlopu wychowawczego jest zachowanie możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Warto także zauważyć, ze skutkiem niesprawowania osobistej opieki nad dzieckiem może być odwołanie pracownicy przez pracodawcę z urlopu wychowawczego w celu podjęcia pracy po ustaleniu, że pracownik zaprzestał trwale sprawowania takiej opieki. Niestawienie się do pracy w tych okolicznościach może być potraktowane przez pracodawcę jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i skutkować rozwiązaniem umowy o pracę w trybie art. 52 kodeksu pracy.
Mama po zakończeniu urlopu macierzyńskiego może również wrócić do pracy na zajmowane dotychczas stanowisko w ograniczonym zakresie, co również umożliwi jej zajmowanie się maluszkiem. Zgodnie bowiem z art. 1867. § 1 kodeksu pracy pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Opracowała:
Agnieszka Jasińska
aplikant adwokacki
"Musioł & Partners | Kancelaria Prawnicza"
