Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi kwestię skarg kasacyjnych są Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Przepisy drugiej ustawy były niedawno przedmiotem badania ich zgodności z Konstytucją RP, chodzi mianowicie o art. 87 § 1 oraz art. 177 § 1.
Zgodnie z powyższą regulacją, pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. Skargę kasacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Sprawa skierowana do Trybunału Konstytucyjnego dotyczyła zatem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej oraz skutków jego niedotrzymania w przypadku wystąpienia przez stronę postępowania o przyznanie prawa pomocy przez ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika. W wyroku z dnia 25 lipca 2013 r. (sygn. akt SK 17/12) TK orzekł, że art. 87 § 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi rozumiany w ten sposób, że – w sytuacji niedochowania terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, o którym mowa w art. 177 § 1 tej ustawy, na skutek wystąpienia o przyznanie prawa pomocy w postaci ustanowienia adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego – przyczyna uchybienia terminu do wniesienia skargi kasacyjnej ustaje z dniem, w którym powiadomiony o ustanowieniu pełnomocnik ma możliwość sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej, jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Dla przypomnienia przytoczone przepisy ustawy zasadniczej wskazują, że Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.
Pamiętajmy, że termin do wniesienia skargi kasacyjnej rozpoczyna swój bieg od dnia doręczenia stronie (lub jej pełnomocnikowi, o ile został ustanowiony) wyroku bądź postanowienia wraz z uzasadnieniem. Na bieg tego terminu nie ma wpływu złożenie w jego trakcie wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez ustanowienie pełnomocnika z urzędu – możliwości takiej nie przewidują bowiem przepisy omawianej ustawy, ani też przepisy odrębne. Uzasadniając swoje stanowisko Trybunał zaznaczył, że nadawanie zaskarżonemu art. 87 § 1 (i pozostającym z nim w związku pozostałym przepisom wskazanym w skargach konstytucyjnych) takiej treści, jaką nadały mu sądy orzekające w sprawach skarżących, powoduje nadmierne i nieuzasadnione skrócenie terminu do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej przez ograniczenie go do siedmiu dni. Utrudnia to, czy wręcz uniemożliwia, realizację prawa strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu do kontroli przez sąd drugiej instancji zapadłego w jej sprawie orzeczenia sądu pierwszej instancji. Jest to nieakceptowalne na gruncie takich konstytucyjnych wartości jak rzetelna procedura oraz sprawiedliwość proceduralna. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wad takich jest pozbawiony inny rezultat interpretacyjny tych samych przepisów Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, taki mianowicie, że przyczyna uchybienia terminu do wniesienia skargi kasacyjnej ustaje z dniem, w którym powiadomiony o ustanowieniu pełnomocnik ma realną możliwość sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej, i od tej chwili – zgodnie z art. 87 § 1 omawianej ustawy – pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu powinno być wniesione do sądu w ciągu siedmiu dni. Czas na złożenie skargi kasacyjnej nie może być jednak dłuższy niż 30 dni liczone od dnia powiadomienia pełnomocnika o jego ustanowieniu. Norma prawna o takiej treści nie narusza prawa strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu do rzetelnej procedury i do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, a przeciwnie podmiotowi zmuszonemu do korzystania z prawa pomocy gwarantuje efektywnie czynienie użytku z prawa do wniesienia skargi kasacyjnej. Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął zatem, że zakwestionowane w skargach konstytucyjnych przepisy Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie naruszają wymagań określonych w art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji, jeżeli będą rozumiane w sposób wskazany w sentencji wyroku. Trybunał Konstytucyjny zauważył, że problem konstytucyjny, który ujawnił się w rozpoznawanej sprawie ma swe źródło w braku dostrzeżenia przez ustawodawcę konieczności szczególnego unormowania relacji dwóch instytucji: biegu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej i procedury przyznania stronie prawa pomocy. Sejm i Prokurator Generalny zasugerowali w swych stanowiskach wprowadzenie instytucji zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej na czas trwania procedury wyznaczania pełnomocnika z urzędu. Trybunał podkreślił, że prawodawca powinien wnikliwe rozważyć takie rozwiązanie. Pozwoliłoby ono uczynić zadość wymaganiom równej pozycji procesowej stron postępowania sądowoadministracyjnego mających prawo wystąpienia ze skargą kasacyjną. Trybunał zaznaczył przy tym, że sprawą ustawodawcy jest także rozważenie co najmniej dwóch jeszcze spraw: po pierwsze, czy instytucje kasacji w poszczególnych procedurach są w pewnych aspektach na tyle do siebie podobne, by jednolicie unormować w nich bieg terminów do wniesienia tego środka odwoławczego w przypadku ubiegania się przez stronę postępowania o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, po drugie, sytuacji, w której pełnomocnik odmawia złożenia wniosku o przywrócenie terminu do złożenia skargi kasacyjnej (odmawia sporządzenia skargi kasacyjnej ze względu na brak podstaw lub jej niedopuszczalność). Trybunał podkreślił, że kompleksowe unormowanie tych kwestii pozostaje jednak w gestii prawodawcy.
