Ustawa jest wykonaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że stosowanie środków przymusu bezpośredniego przez służby, powinno być uregulowane ustawowo. Wcześniej kwestie te były opisane szczegółowo m.in. w rozporządzeniach wykonawczych poszczególnych formacji. Ustawa ujednolica zasady, sposób użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej, katalog tych środków, przypadki, w jakich mogą być użyte środki przymusu bezpośredniego lub broń palna, a także tryb postępowania przed i po użyciu lub wykorzystaniu tych środków oraz broni palnej. Rozwiązania ujęte w ustawie opierają się na wcześniej obowiązujących regulacjach. Ustawa ujmuje wszystkie formacje, których funkcjonariusze, żołnierze, strażnicy, inspektorzy i pracownicy są uprawnieni do użycia środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej.
W ustawie przyjęto jako zasadę, że służby będą mogły użyć danego środka przymusu bezpośredniego, adekwatnie do stopnia zagrożenia – kierując się wyborem środka o realnie najmniejszej dolegliwości.
Ustawa rozszerza uprawnienia do stosowania tzw. paralizatorów o nowe formacje: ABW, BOR, Straży Ochrony Kolei oraz strażników: Państwowej Straży Łowieckiej, Państwowej Straży Rybackiej, Straży Leśnej i Straży Marszałkowskiej. Natomiast funkcjonariusze Służby Więziennej, którzy wcześniej mogli posłużyć się paralizatorem jako środkiem przymusu bezpośredniego, nie mają takiej możliwości. Wyżej wymienieni funkcjonariusze spośród katalogu różnych środków przymusu bezpośredniego będą mogli posłużyć się m.in. kajdankami, kaftanem bezpieczeństwa czy użyć wobec osadzonego siły fizycznej.
Funkcjonariusze służb ABW i BOR oraz strażnicy uzyskali uprawnienia na paralizatory zgodnie z przyjętym założeniem, by w ramach wykonywania podobnych zadań, formacje dysponowały podobnym katalogiem środków przymusu bezpośredniego. W odniesieniu do paralizatorów przyjęto także regułę, że środek ten będzie mógł być użyty w ostateczności, gdy pozostałe środki okażą się m.in. nieskuteczne.
Funkcjonariusze będą mogli korzystać z paralizatorów w konkretnych sytuacjach, związanych z zagrożeniem zdrowia i życia, na przykład w celu przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane obszary, obiekty lub urządzenia.
W przypadku użycia lub wykorzystania broni palnej przyjęto zasadę, aby możliwie maksymalnie ograniczać zakres uprawnień do jej użycia lub wykorzystania. Opracowując zamknięty katalog przypadków użycia lub wykorzystania broni palnej, kierowano się zakresem zadań adekwatnych do zadań poszczególnych formacji. Także w przypadku broni palnej ujednolicono przepisy w taki sposób, aby służby, w ramach wykonywania podobnych zadań, realizowanych w obszarze swojej właściwości – miały możliwość użycia lub wykorzystania broni palnej, w porównywalnych sytuacjach. Ustawa przyznaje policjantom prawo do użycia jako środka przymusu bezpośredniego: pojazdu służbowego, kasku zabezpieczającego, środków przeznaczonych do pokonywania zamkniętych budynków i innych przeszkód, w tym materiałów wybuchowych oraz środków pirotechnicznych.
W ustawie zrezygnowano z możliwości użycia broni palnej przez pododdziały zwarte (z wyjątkiem wprowadzenia stanu wyjątkowego). Oddziały zwarte dysponują obecnie szerokim wachlarzem środków przymusu bezpośredniego pozwalających na opanowanie sytuacji kryzysowych bez uciekania się do ostatecznego środka jakim jest broń palna. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, uprawniony będzie mógł użyć broni palnej na ogólnych zasadach.
Ponadto ustawa określa m.in., że nie wolno używać środków przymusu bezpośredniego, z wyjątkiem siły fizycznej w postaci technik obezwładniających, wobec kobiet o widocznej ciąży oraz osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat lub ograniczoną sprawność ruchową. Wobec tych osób będzie można użyć innych środków przymusu bezpośredniego w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia uprawnionego bądź innej osoby. Jednak zawsze przy ich wyborze trzeba uwzględnić stan osoby, wobec której mają zostać użyte.
Wobec kobiet o widocznej ciąży oraz osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat lub ograniczoną sprawność ruchową nie będzie można również użyć broni palnej. Wyjątkiem będzie tylko sytuacja, w której konieczne będzie odparcie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie funkcjonariusza lub innej osoby.
