Spis treści
Ustawa o sygnalistach przeszła przez Sejm
Ustawa o sygnalistach, a właściwie ustawa o ochronie sygnalistów, została przyjęta przez Sejm w dniu 23 maja. Jej główne cele skupiają się na wdrożeniu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii oraz objęciu właściwą ochroną prawną osoby zgłaszające naruszenie prawa.
Ustawa reguluje:
1) warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
2) środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
3) zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
4) zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
5) zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
6) zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
7) zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.
Unijna dyrektywa
Celem dyrektywy 2019/1937 jest poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE. W dyrektywie 2019/1937 ustanawia się zasady i procedury dotyczące ochrony „sygnalistów”, czyli osób, które zgłaszają informacje uzyskane w kontekście związanym z pracą na temat naruszeń prawa UE. Zakresem dyrektywy objęte są więc zgłoszenia dotyczące:
a) naruszeń przepisów w następujących dziedzinach (wymienionych szczegółowo w części I załącznika do dyrektywy 2019/1937):
– zamówienia publiczne,
– usługi, produkty i rynki finansowe,
– zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
– bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami,
– bezpieczeństwo transportu w sektorze kolejowym, drogowym, morskim i żeglugi śródlądowej,
– ochrona środowiska, począwszy od gospodarowania odpadami aż po chemikalia,
– ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe,
– bezpieczeństwo żywności i pasz,
– zdrowie i dobrostan zwierząt,
– zdrowie publiczne, w tym prawa pacjentów i kontrola wyrobów tytoniowych,
– ochrona konsumentów,
– ochrona prywatności i danych osobowych,
– bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych,
b) naruszeń mających wpływ na interesy finansowe UE,
c) naruszeń dotyczących rynku wewnętrznego, w tym naruszeń unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz naruszeń krajowych przepisów regulujących opodatkowanie osób prawnych.
Dyrektywa 2019/1937 nakłada na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia regulacji zapewniających ochronę sygnalistom, w tym ustanowienia wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń objętych dyrektywą, dotyczący podmiotów z sektora publicznego, jak i podmiotów z sektora prywatnego, oraz procedur dokonywania zgłoszeń do organów publicznych. W zakresie prywatnych podmiotów (a więc w szczególności przedsiębiorców) obowiązki określone w dyrektywie 2019/1937 związane z wewnętrznymi procedurami dokonywania zgłoszeń dotyczą podmiotów zatrudniających co najmniej 50 pracowników lub prowadzących działalność w zakresie usług finansowych lub związaną z ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w związku z zatrudnieniem, działająca – co ważne – w interesie wspólnym i dobrej wierze, a nie dla własnych korzyści. Taka osoba może być więc narażona na działania odwetowe takie jak mobbing, pozbawienie awansu czy premii, czemu przeciwdziałać ma właśnie ustawa o ochronie sygnalistów. Nowe przepisy zakładają również, że sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich.
Jakie działania są naruszeniem prawa?
Ustawa o sygnalistach wskazuje także, że naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące:
1) prawa pracy;
2) korupcji;
3) zamówień publicznych;
4) usług, produktów i rynków finansowych;
5) przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
6) bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
7) bezpieczeństwa transportu;
8) ochrony środowiska;
9) ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
10) bezpieczeństwa żywności i pasz;
11) zdrowia i dobrostanu zwierząt;
12) zdrowia publicznego;
13) ochrony konsumentów;
14) ochrony prywatności i danych osobowych;
15) bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
16) interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
17) rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
18) konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–17.
Kiedy ustawa o sygnalistach wejdzie w życie?
Nowe rozwiązania mają wejść w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Zaś przepisy o zgłoszeniach zewnętrznych zaczną obowiązywać po sześciu miesiącach od ich ogłoszenia. Aktualnie ustawą zajmuje się Senat. Potem trafi ona na biurko Prezydenta.
