Zakwestionowana ustawa reguluje zasady przyznawania świadczenia pieniężnego dla wymienionego w sposób szczegółowy kręgu osób, które podlegały określonym w ustawie represjom. Represją w rozumieniu ustawy nie jest sama okoliczność przymusowej pracy, ale zastosowanie tego przymusu w zaostrzonej formie w postaci osadzenia w obozach pracy przymusowej, bądź deportacji do pracy przymusowej. Ustawodawca w zakwestionowanym przepisie przyjął, że deportacją jest wyłącznie wywiezienie z terytorium państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939 r. i tylko poza to terytorium w jego granicach sprzed 1 września 1939 r. Takie określenie deportacji doprowadziło do tego, że decydującym kryterium przyznawania uprawnień do nabycia świadczenia pieniężnego stało się miejsce z którego, lub do którego nastąpiła deportacja. Zdaniem wnioskodawcy dyskryminuje to osoby wywiezione do pracy przymusowej w granicach terytorium państwa polskiego.
Ponadto przepisy zakwestionowanej ustawy dotyczą konkretnie określonej grupy ofiar i konkretnych rodzajów represji wojennych i okresu powojennego. Cechą uprawniającą do świadczenia pieniężnego jest szczególny rodzaj represji, a mianowicie osadzenie w obozach pracy przymusowej oraz deportacja do pracy w takich obozach. Kontrowersje – według wnioskodawcy budzi kwestia dzieci, które były wywożone wraz z rodzicami, oraz dzieci, które urodziły się już w miejscu wykonywania pracy przymusowej przez matkę.
Świadczenia z tytułu pracy niewolniczej na rzecz III Rzeszy i ZSRR nie zostały przyznane wszystkim obywatelom polskim, którzy doznali represji w szczególnych warunkach. Zdaniem wnioskodawcy, przyjęcie powyższych kryteriów różnicujących prawo deportowanych do rekompensaty jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości. Odmawia bowiem prawa do świadczenia osobom wykonującym pracę przymusową w podobnych warunkach. Zdaniem wnioskodawcy pozbawienie niektórych osób spośród deportowanych prawa do rekompensaty nie może być uzasadnione ograniczonymi możliwościami finansowymi państwa.
W wyroku z 16 grudnia 2009 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w zakresie, w jakim pomija przesłankę deportacji (wywiezienia) do pracy przymusowej w granicach przedwojennego państwa polskiego, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich zakwestionowana regulacja jest niezgodna z zasadą równości przez to, że pomija przesłankę deportacji do pracy przymusowej polegającą na nieprzekroczeniu przez osoby deportowane granic państwowych. Trybunał Konstytucyjny podzielił te zastrzeżenia. Ustawodawca trafnie uznał, że wśród wszystkich osób świadczących pracę przymusową na rzecz ZSRR i III Rzeszy, szczególnie dotkliwie poszkodowane były osoby, które pracę tę świadczyły w warunkach przesiedlenia poza dotychczasowe miejsce zamieszkania. Zawarta w zaskarżonym przepisie definicja deportacji jest jednak zbyt restrykcyjna i niedopasowana do celu ustawy. Powoduje, że warunkiem uzyskania świadczenia deportacyjnego staje się przekroczenie granicy państwa polskiego, a nie szczególna dolegliwość represji. W efekcie tego świadczenie deportacyjne może zostać przyznanie osobie deportowanej np. do sąsiedniej miejscowości, podczas gdy nie przysługuje ono osobom przesiedlonym o kilkaset kilometrów, ale w ramach terytorium państwa polskiego.
Zastrzeżenia wnioskodawcy koncentrowały się na niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 32 ust. 1 konstytucji. Postępowanie w pozostałym zakresie należało, więc umorzyć ze względu na niedopuszczalność orzekania. Przywrócenie stanu zgodności z konstytucją w niniejszej sprawie będzie wymagało interwencji ustawodawcy. Powinna ona zostać podjęta w możliwie najkrótszym terminie z uwagi na wiek i sytuację osobistą ofiar tej represji. Osoby, którym odmówiono przyznania świadczenia deportacyjnego ze względu na niespełnienie kryteriów "geograficznych", mają prawo do wznowienia postępowania w swoich sprawach na zasadach określonych w art. 190 ust. 4 konstytucji oraz ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego. Wszyscy zainteresowani uzyskaniem tego świadczenia mogą również składać odpowiednie wnioski o jego przyznanie.
