Spis treści
Kategorie utworów
Można by wyróżnić trzy kategorie utworów:
- w pełni samoistne nieinspirowane cudzym dziełem,
- samoistne, ale inspirowane,
- niesamoistne, w tym opracowania.
Utwory inspirowane są dziełami, które powstały w wyniku pobudki dostarczonej przez inny utwór, co można stwierdzić, zapoznając się z utworem inspirującym.
Autorskie prawa zależne
Ustawodawca stworzył normatywne ramy określające zakres dozwolonego korzystania z utworów cudzych. Odróżnienie opracowania od utworu inspirowanego ma kluczowe znaczenie. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 2 ust. 1 pod pojęciem opracowania nakazuje rozumieć w szczególności tłumaczenia, przeróbki czy adaptacje. Nie jest to jednak wyliczenie wyczerpujące, lecz przykładowe. Istotne jest to, że opracowanie cudzego utworu jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Ustawodawca wskazuje również, że rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania. Co ważne, twórca utworu pierwotnego może również zezwolenie cofnąć. Może uczynić, jeżeli ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi. Należy również pamiętać, że na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Z powyższego wynika zatem jednoznacznie, że twórcze opracowania cudzego (macierzystego) utworu podlegają pełnej ochronie. Dzieło zależne jest, jako całość, odrębnym utworem, a twórcy opracowania przysługują wszystkie roszczenia o ochronę praw autorskich do dzieła zależnego. Twórca opracowania uzyskuje całość autorskich praw osobistych i majątkowych do utworu zależnego z chwilą jego opracowania. "Zależność" dzieła ujawnia się jedynie w stosunkach wewnętrznych pomiędzy autorami dzieła macierzystego i opracowania, nie powoduje natomiast ograniczeń w stosunkach zewnętrznych, tj. pomiędzy autorem opracowania i podmiotami eksploatującymi opracowanie. Z punktu widzenia stosunków zewnętrznych, opracowanie jest takim samym dziełem jak utwór oryginalny (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 października 2014 r., sygn. akt VI ACa 1845/13).
Dzieło inspirowane czy opracowanie?
Ustawodawca jednoznacznie wskazał, że za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. Za zasadnicze kryterium odróżniające utwór inspirowany od utworu zależnego, będącego opracowaniem, przyjmuje się takie twórcze zmodyfikowanie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte.
W orzecznictwie wskazuje się jednoznacznie, że zaczerpnięcie tylko samego wątku cudzego utworu nie wymaga zgody autora dzieła inspirującego, ponieważ istotą utworu inspirowanego jest właśnie jego powstanie w wyniku pobudki twórczej dostarczonej przez utwór inspirujący. Elementy utworu inspirującego w nowo powstałym utworze inspirowanym są i mogą być rozpoznawalne, ale nie dominujące, stanowiąc efekt emocjonalnego i intelektualnego impulsu wywołanego cudzym dziełem. Za kryterium rozgraniczające uznaje się więc takie twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte. Podkreśla się, że zaczerpnięcie samego tylko wątku cudzego utworu w wyniku podniety twórczej przesądza o utworze inspirowanym, bo przeróbka (a nie przetworzenie) utworu oryginalnego, skutkująca powstaniem dzieła zależnego, to rozpoznawalność, ale obejmująca np. myśl przewodnią, tok akcji, postacie i ich dalsze losy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2014 r., sygn. akt I CSK 539/13; zob. także wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 2 kwietnia 1971 r., sygn. akt I CR 23/71; 23 czerwca 1972 r., sygn. akt I CR 104/7.; 31 grudnia 1974 r., sygn. akt I CR 659/74).
Uznanie dzieła za dzieło inspirowane oznacza, że nie jest wymagane uprzednie zezwolenie twórcy utworu inspirującego (pierwotnego). Nie dochodzi także przy tym do naruszenia osobistych i majątkowych praw autorskich przysługujących twórcy dzieła pierwotnego.
Podstawa prawna:
Art. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U.2016.666).
