Utworzenie fundacji

Zgodnie z treścią art. 4 ustawy o fundacjach, fundacja działa na podstawie przepisów ustawy i statutu. Oznacza to, że kwestie nie uregulowane ustawą o fundacji, a także te które mogą być uregulowane w sposób odmienny winien określać statut fundacji. Statut fundacji ustala jej fundator, określając m. in. zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego, jednakże zachowania tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie.

 

W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Składnikami majątkowymi, mogą być zarówno pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości. Przepisy nie przewidują żadnych wymogów co do wysokości wymaganej na utworzenie fundacji, stąd zdarzają się fundacje utworzone w oparciu o bardzo małe kapitały (np. 500 zł), jak również te, które dysponują olbrzymimi funduszami. Jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12.02.2002 roku sygn. akt I CKN 1388/99, jeżeli w akcie fundacyjnym i statucie wskazano konkretną wartość środków majątkowych fundacji a ustawodawca nie określił minimalnego pułapu początkowego majątku fundacji, stąd też poza zakresem kognicji Sądu rejestrowego pozostaje oczywiście ocena, czy jest to suma wystarczająca do osiągnięcia zakładanego celu fundacji.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, o ile przewiduje to statut. Podjęcie przez fundację działalności gospodarczej nie przewidzianej w statucie wymaga uprzedniej zmiany statutu. Zmiana statutu fundacji wymaga wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.

Ustawa nie wprowadza ustanowienia obowiązkowo organów fundacji. Jedynym organem, który na mocy przepisów fundacji musi być w niej powołany to zarząd fundacji. Zgodnie z przepisami ustawy, zarząd fundacji kieruje jej działalnością oraz reprezentuje fundację na zewnątrz. Statut fundacji może przewidywać powołanie także innych organów statutowych jak np. rady fundacji, która sprawuje nad zarządem nadzór. Rada fundacji na mocy statutu może posiadać także kompetencję związane z powoływaniem i odwoływaniem członków zarządu, ustalenia ich wynagrodzenia oraz kwestie zawierania umów i wynagradzania członków zarządu.

 

 

Także w tym zakresie statut może przewidywać wynagrodzenie członków organów fundacji. Co do zasady członkowie zarządu mogą pobierać wynagrodzenie za pracę albo na podstawie zawartych z nimi umów o pracę albo innych umów cywilnoprawnych. W takim przypadku, powołana w fundacji rada, na podstawie swojej uchwały udziela jednemu z jej członków pełnomocnictwa do zawarcia (podpisania) z członkiem zarządu fundacji określonej umowy (kwestia w tym zakresie winna się opierać na postanowieniach statutu). W takim przypadku w imieniu fundacji umowa zawierana jest jednoosobowo, przez tego członka rady fundacji, który w uchwale rady fundacji został umocowany do zawarcia takiej umowy. Uchwała rady fundacji winna także określać warunki na jakich umowa winna zostać zawarta. Sytuacja jest bardziej skomplikowana w przypadku gdy fundacja nie posiada odpowiedniego organu w postaci rady fundacji. W takim przypadku istnieje możliwość, że statut fundacji wskazuje na określoną osobę fizyczną (może być to sam fundator lub inna określona tam osoba), która na mocy statutu będzie umocowana do zawarcia określonych umów w imieniu fundacji, dotyczyć to może np. umów z członkami zarządu (albo prezesem zarządu). Ustawodawca w tym zakresie pozostawia pełną swobodę fundatorowi, który ustala statut fundacji. Należy wskazać, że bez samego fundatora fundacja by nie powstała, stąd ustawodawca pozostawia mu dużą swobodę w zakresie wewnętrznych stosunków i działania fundacji.

Należy zaznaczyć, że fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu jej do rejestru. Fundacja może zatem działać jedynie poprzez swoje organy. Jeżeli jednakże statut przewiduje jedynie, że organem fundacji jest zarząd, to do zawarcia umów z członkami zarządu a fundacją, konieczne będzie ustanowienie pełnomocnika, który działać będzie przy takiej umowie w imieniu fundacji. Kwestie te winny być określone statutem. Jednakże jeżeli statut nie przewiduje takich postanowień, wówczas to fundator jako najwyższy organ fundacji winien takiego pełnomocnika wyznaczyć. Umocowanie stwarza z reguły pełnomocnikowi możliwość wyboru drugiej strony stosunku prawnego, którego ma dotyczyć oświadczenie składane przez niego w cudzym imieniu. Niesie to niebezpieczeństwo naruszenia interesów mocodawcy w tych wszystkich wypadkach, w których interes ten będzie kolidować z interesem samego pełnomocnika. Może to mieć miejsce zwłaszcza w sytuacji, gdy pełnomocnik będzie jednocześnie drugą stroną czynności prawnej dokonywanej w imieniu mocodawcy (tzw. czynność prawna z samym sobą). Ustawodawca zakazuje generalnie dokonywania przez pełnomocnika tego rodzaju czynności. Ustawodawca dopuścił możliwość dokonania czynności z samym sobą wtedy, gdy ze względu na treść tej czynności wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.

 

 

Ustawodawca także w przypadku ustanowienia organu w postaci rady fundacji, nie ogranicza możliwości ustanowienia wynagrodzenia dla członków takiej rady. Kwestie te także powinien określać statut fundacji. Jedyny obowiązek jaki nakładają na fundację przepisy prawa w tym zakresie to wynikający z treści § 2 pkt. 7 ppkt. b. Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 maja 2001 roku w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji, obowiązek sprawozdawczy. Z treści tego przepisy wynika, że sprawozdanie fundacji powinno zawierać dane o wysokości rocznego lub przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego łącznie członkom zarządu i innych organów fundacji oraz osobom kierującym wyłącznie działalnością gospodarczą z podziałem na wynagrodzenia, nagrody, premie i inne świadczenia. Najczęściej osoby zasiadające w radach fundacji nie pobierają wynagrodzenia a jedynie przysługuje im prawo do zwrotu wydatków związanych z uczestnictwem w pracach tego organu, w tym kosztów podróży. Statut fundacji nie musi tu określać szczegółowo tych kwestii, odsyłając np. do regulaminu rady fundacji. Zwrot wydatków może być określony np. w formie zryczałtowanych diet za każde posiedzenie rady fundacji, które zawierają także koszty związane z dojazdem (podróżą) członków rady fundacji na jej posiedzenie. Najczęściej zapisy w statucie fundacji wskazują, że „członkowie rady fundacji nie pobierają wynagrodzenia z tytułu udziału w pracach tego organu, z wyjątkiem zwrotu wydatków związanych z uczestnictwem w pracach tego organu, w tym kosztów podróży”.

 

 

Rada fundacji co do zasady jest organem stanowiącym, kontrolnym i opiniującym fundacji, choć statut może określać w tym zakresie odrębności. Z uwagi na cele fundacji nadzór nad fundacją sprawuje właściwy minister. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o fundacjach, fundator może wskazać ministra właściwego ze względu na cele fundacji. Potwierdza to także treść art. 9 ust. 3 ustawy o fundacjach, który stwierdza, że jeżeli cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, wraz z przesłaniem statutu, właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji. Zamiast ministra jako organ nadzoru może działać także starosta, w stosunku do fundacji korzystającej ze środków publicznych i prowadzącej działalność na obszarze całego kraju. Rada fundacji także może w określonych w statucie sytuacjach nadzorować pracę zarządu fundacji lub innych organów. Jednakże statut nie musi w tym zakresie przewidywać funkcji nadzorczych, winien on jednak określić zakres działania rady fundacji. Najczęściej podstawowymi zadaniami rady fundacji jest prawo powoływania i odwoływania zarządu fundacji, ustalania wynagrodzenia dla członków zarządu a także zawierania w imieniu fundacji umów z członkami zarządu, a także kwestie związane z kontrolą zarządu fundacji (naszym zdaniem mimo, że przepisy tego nie przewidują rada fundacji winna mieć funkcje kontrolne w stosunku do zarządu, jako organ wyższego rzędu w strukturze fundacji), a także opiniowaniem.   

 

 

Fundacja podlega obowiązkowemu wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Sąd dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Postanowienie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa. O wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji, oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie statut. Jeżeli cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, wraz z przesłaniem statutu, właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji.

 

 

Fundacja może otwierać oddziały, o ile przewiduje to statut fundacji. Otwarcie oddziału wiąże się oczywiście z rejestracją takiego oddziału w Krajowym Rejestrze Sądowym. Fundacja zamiast oddziałów może jednak otwierać także przedstawicielstwa, które mogą także działać poza granicami Polski. W zależności od danego kraju podlegają regulacji danego kraju. Przedstawicielstwa tworzone poza granicami kraju także podlegają wpisowi do określonych rejestrów prowadzonych w danym kraju (na zasadzie wzajemności). Co do zasady zakres działania przedstawicielstwa obejmuje prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji. Tworzenie jednakże przedstawicielstw należałoby skorelować z ustawodawstwem tego kraju, w którym takie przedstawicielstwo ma być utworzone.

 

 

W razie osiągnięcia celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. Jeżeli statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane, właściwy minister lub starosta (organ, o którym mowa w art. 13 ustawy), zwraca się do sądu o likwidację fundacji.

W innych wypadkach likwidacja fundacji może nastąpić tylko na mocy przepisu ustawy. Jeżeli statut fundacji nie określa przeznaczenia środków majątkowych pozostających po jej likwidacji, sąd orzeka o przeznaczeniu tych środków z uwzględnieniem celów, którym fundacja służyła.