Zabezpieczenie z weksla
Jednym ze sposobów zabezpieczenia umowy pożyczki, szczególnie w obrocie profesjonalnym, jest weksel, regulowany przez przepisy Ustawy z dnia 28 kwietnia 1936r. Prawo wekslowe (Dz. U. z 1936r., Nr 37, poz. 282 ze zm.). Weksel jest papierem wartościowym o ściśle określonych cechach, w którym jego wystawca lub osoba przez niego wskazana zobowiązują się do zapłaty określonej sumy pieniędzy osobie wskazanej w tym dokumencie, w wyznaczonym terminie i miejscu. Aby dokument mógł być uznany za weksel musi winien zawierać co najmniej nazwę „weksel” w tekście dokumentu, bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata), termin płatności, miejsce płatności, nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, datę i miejsce wystawienia weksla oraz podpis wystawcy weksla. Osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wyrażonych w wekslu jest jego prawny posiadacz. Weksel może być własny, trasowany lub in blanco. Przy wekslu własnym wystawca jest głównym dłużnikiem odbiorcy weksla. Zobowiązuje się on sam zapłacić określoną kwotę odbiorcy weksla (reminentowi) w określonym miejscu i określonym czasie. W przypadku weksla trasowanego dłużnikiem głównym jest trasat, który przyjął weksel a dłużnikiem ubocznym wystawca, który odpowiada w razie niewypłacalności dłużnika głównego. Weksel in blanco to z kolei tzw. weksel niezupełny, który w chwili wystawienia nie posiada wszystkich elementów właściwych dla weksla. Jedynymi elementami koniecznymi, które muszą znaleźć się w treści takiego dokumentu są nazwa „weksel” oraz podpis wystawcy, złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Podpis wystawcy weksla składany na wekslu powinien być własnoręczny i czytelny oraz zawierać co najmniej nazwisko. Brakujące dane, w razie zaistnienia takiej potrzeby, uzupełnia osoba, na której rzecz ma być dokonana zapłata z weksla. W razie uchylania się wystawcy weksla od płatności zobowiązań z weksla można dochodzić na drodze sądowej, w postępowaniu nakazowym. Uzyskany w ten sposób nakaz zapłaty jest jednocześnie tytułem egzekucyjnym.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Umowę pożyczki może również zabezpieczać tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie. Jest to umowa, na mocy której dłużnik (pożyczkobiorca) przenosi na wierzyciela (pożyczkodawcę) własność określonej rzeczy ruchomej, z zastrzeżeniem, że w przypadku gdy pożyczka zostanie terminowo spłacona, przeniesienie własności traci moc i pożyczkobiorca stanie się z powrotem właścicielem tej rzeczy. W takiej sytuacji nie jest potrzebna jest powrotna umowa przenosząca własność. Warto wiedzieć, że przewłaszczenie na zabezpieczenie jest dopuszczalne również w odniesieniu do nieruchomości. W tym jednak przypadku przeniesienie z powrotem własności nieruchomości na pożyczkobiorcę odbywa się na podstawie nowej umowy, jako że własności nieruchomości nie można przenosić warunkowo. Umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie nie wymaga zachowania szczególnej formy ale dla celów dowodowych najlepiej zawrzeć ją na piśmie. Jeżeli jednak dotyczy ona nieruchomości konieczna jest forma aktu notarialnego.
Hipoteka
Bardzo dobrym sposobem zabezpieczenia umowy pożyczki jest wpisanie za zgodą dłużnika na jego nieruchomości hipoteki umownej. Instytucja ta jest uregulowana w Ustawie z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.). Umożliwia ona zabezpieczenie określonej wierzytelności na nieruchomości dłużnika (biorącego pożyczkę), na mocy którego wierzyciel (udzielający pożyczki) może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Hipoteką może zostać także obciążona ułamkowa cześć nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela. Przedmiotem hipoteki może być również użytkowanie wieczyste wraz budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność wieczystego użytkownika, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Do powstania hipoteki konieczne jest zawarcie umowy hipoteki oraz wpisanie jej do księgi wieczystej. Oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki musi być, pod rygorem nieważności, złożone w formie aktu notarialnego. Hipoteka zabezpiecza należność główną wraz z odsetkami i ewentualnie koszty postępowania.
Zastaw
Kolejnym ze sposobów na zabezpieczenie należności wynikających z umowy pożyczki może być zastaw zwykły lub zastaw rejestrowy. Zastaw zwykły regulują przepisy art. 306-335 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93 ze zm.). Zastaw polega na obciążeniu składnika majątku prawem wierzyciela (pożyczkodawcy), na mocy którego będzie on mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Generalnie przedmiotem zastawu są rzeczy ruchome. Zastaw może być jednak także ustanowiony na prawach, pod warunkiem, że są to prawa zbywalne, czyli takie, które mogą być przeniesione na inny podmiot, np. wierzytelności pieniężne, udziały w spółce, akcje, prawo do znaku towarowego. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem (w tym przypadku pożyczkobiorcą) a wierzycielem, czyli pożyczkodawcą oraz, z zastrzeżeniem przewidzianych w ustawie wyjątków, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą obie strony się zgodziły. Jeżeli jednak rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Z kolei zastaw rejestrowy jest specjalnym rodzajem zastawu uregulowanym w Ustawie z dnia 6 grudnia 1996r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. z 2009r., Nr 67, poz. 569 ze zm.). W tym przypadku istnieje możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu w rękach zastawcy, który może korzystać z rzeczy obciążonej. Aby zastaw rejestrowy był ważny niezbędne jest także uzyskanie wpisu do rejestru zastawów prowadzonego przez sąd rejonowy, właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby zastawcy. Wpis jest dokonywany na podstawie pisemnej umowy zastawniczej, zawartej pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu, czyli zastawcą (biorącym pożyczkę), a wierzycielem tj. zastawnikiem (udzielającym pożyczki).
Poręczenie
Spłatę pożyczki może zabezpieczać również poręczenie. Poręczenie to umowa, przez którą poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela (pożyczkodawcy) wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik (pożyczkobiorca) tego zobowiązania nie wykonał. Umowa ta jest uregulowana w przepisach art. 876-887 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93 ze zm.). Sama umowa nie musi mieć formy pisemnej ale oświadczenie poręczyciela powinno być złożone na piśmie pod rygorem nieważności. Najważniejszym elementem tej umowy jest określenie zobowiązania, za które poręcza poręczyciel, ze wskazaniem wierzyciela i dłużnika. W umowie określa się również, czy poręczenie dotyczy wyłącznie zobowiązania głównego, czy również świadczeń ubocznych, czyli np. odsetek. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spłatą pożyczki, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela. W przypadku braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny. W związku z tym, z chwilą gdy pożyczka stanie się wymagalna wierzyciel może żądać jej spłaty łącznie od dłużnika i poręczyciela albo też od każdego z nich osobno. Jeżeli dłużnik nie płaci swojego zobowiązania wtedy wierzyciel może dochodzić roszczeń od poręczyciela. Odpowiada on wtedy nie tylko za dług za który poręczył ale również za odsetki, kary umowne i koszty sądowe. Poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie pożyczki, za którą poręczył. W przypadku, gdy tego nie uczyni a dłużnik zobowiązanie wykonał, nie może on żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze.
Dobrowolne poddanie się egzekucji
Inną formą zabezpieczenia przy pożyczce może być dobrowolne poddanie się egzekucji przez dłużnika w trybie art. 777 Ustawy z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964r., Nr 43, poz. 296 ze zm.). W tym przypadku pożyczkobiorca z góry wyraża zgodę na dochodzenie od niego ewentualnych należności, bez potrzeby wszczynania postępowania sądowego przez udzielającego pożyczki. Zgoda dłużnika staje się tytułem egzekucyjnym, co oznacza, że zastępuje wyrok lub nakaz zapłaty i wierzyciel nie musi wszczynać postępowania sądowego dla prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika. Należy pamiętać, że dłużnik może skutecznie poddać się egzekucji tylko w formie aktu notarialnego. Przewidziane są 2 schematy, w oparciu o które dłużnik poddaje się egzekucji. Pierwszy to akt notarialny, w którym dłużnik poddaje się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo określonych w akcie bądź wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie. Co istotne, treść aktu nie może uzależniać obowiązku zapłaty od jakiegokolwiek warunku ale może wskazać termin spełnienia obowiązku. W drugim przypadku akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji, obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności. W akcie notarialnym musi więc znaleźć się określenie warunków, których ziszczenie upoważni wierzyciela do przeprowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji oraz terminu, przed upływem którego wierzyciel może wystąpić do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności. Można uzależnić wszczęcie egzekucji od ziszczenia się pewnych warunków, np. niedokonania zapłaty w określonym terminie, bezskutecznego wezwania dłużnika do spłaty pożyczki. Nie ma tu obowiązku wskazania terminu dokonania zapłaty, a jedynie musi zostać określony termin, przed upływem którego wierzyciel ma prawo wystąpić z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.
