Tak naprawdę polski system prawny przewiduje dwa tryby zmiany umowy o pracę – poprzez porozumienie zmieniające warunki pracy i płacy albo wypowiedzenie zmieniające umowę o pracę. Warto wiedzieć, że pierwszy tryb podlega nie tyle bezpośrednio pod Kodeks pracy, co Kodeks cywilny.
Zgodnie z art. 300 KP, w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Porozumienie zmieniające warunki pracy i płacy zawarte pomiędzy pracownikiem a pracodawcą należy właśnie do kategorii takich spraw. Nowe warunki pracy lub płacy są tak naprawdę ofertą kierowaną przez pracodawcę w stronę zatrudnionego już pracownika. Zgodnie z art. 66 KC, oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Pamiętajmy, że zgoda pracownika na zmianę dotychczasowych warunków zatrudnienia w tym trybie jest tak naprawdę ostateczna i nie można się od niej odwołać (chyba, że udowodnimy zajście tzw. złożenia wadliwego oświadczenia woli przez pracownika, a to jest w takich sytuacjach bardzo trudne). Oczywiście pracownik może po prostu odmówić przyjęcia oferty z nowymi warunkami i nie może na skutek takiej decyzji ponosić jakichkolwiek negatywnych następstw.
Pracodawca może zmienić warunki pracy i płacy także na gruncie bezpośrednio stosowanych przepisów KP. Zgodnie z art. 42 KP, wypowiedzenie warunków pracy lub płacy uważa się za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warunki. W razie odmowy przyjęcia przez pracownika zaproponowanych warunków pracy lub płacy, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu dokonanego wypowiedzenia. Jeżeli pracownik przed upływem połowy okresu wypowiedzenia nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków, uważa się, że wyraził zgodę na te warunki – pismo pracodawcy wypowiadające warunki pracy lub płacy powinno zawierać pouczenie w tej sprawie. W razie braku takiego pouczenia, pracownik może do końca okresu wypowiedzenia złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków. Wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę na okres nie przekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika.
Wypowiedzenie warunków pracy i płacy powinno nastąpić zatem w formie pisemnej. W razie jej niezachowania nie mają jednak zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące skutków niezachowania formy pisemnej.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2011 r. (sygn. akt III PK 14/11), instytucją wypowiedzenia zmieniającego można objąć zarówno warunki pracy i płacy, jak i jeden z tych elementów treści stosunku pracy. Zmiana musi być jednak istotna, albowiem wszelkie inne modyfikacje warunków zatrudnienia mieszczą się w kręgu uprawnień kierowniczych pracodawcy. Poza tym powinna być ona niekorzystna dla pracownika, gdyż poprawa warunków pracy i płacy nie wymaga zastosowania trybu wypowiedzenia. Wypowiedzenia zmieniającego wymaga nie tylko modyfikacja zasad nabywania prawa lub ustalania wysokości wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków, jak dodatek funkcyjny czy stażowy, ale także innych składników płacowych, jak nagrody jubileuszowe czy odprawy emerytalno – rentowe. Istnieje konieczność zastosowania instytucji wypowiedzenia zmieniającego, gdy w wyniku wprowadzenia przez pracodawcę nowych zakładowych przepisów płacowych dochodzi do pozbawienia pracowników pewnych przywilejów (np. w zakresie czasu pracy lub urlopów wypoczynkowych) wykraczających ponad standardy wynikające z przepisów powszechnie obowiązujących, a gwarantowanych dotychczas obowiązującymi u tego pracodawcy unormowaniami wewnątrzzakładowymi lub postanowieniami umów o pracę. Wypowiedzenia warunków pracy i płacy wymaga także zmiana zasad przyznawania świadczeń przyznanych pracownikom jednostronną decyzją (oświadczeniem woli) pracodawcy, niebędącą wprawdzie aktem należącym do źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 KP, lecz – na zasadzie dorozumianej zgody pracowników – uzupełniającą i kształtującą treść stosunków pracy załogi.
Na zakończenie warto pamiętać, że pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku, jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:
- wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy,
- stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.
