Zgodnie z treścią art. 152 Kodeksu postępowania cywilnego, na posiedzenia jawne wstęp na salę sądową mają – poza stronami i osobami wezwanymi – tylko osoby pełnoletnie. Na posiedzenia niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane. KPC nie przewiduje jednak w swej treści procedury wyproszenia niewłaściwie zachowujących się osób – niezależnie od tego w jakiej roli procesowej one występują. W związku z tym musimy sięgnąć do przepisów zawartych w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Zgodnie z art. 48 powyższego aktu prawnego, sędzia przewodniczący składowi sądu może upomnieć osobę, która narusza powagę, spokój lub porządek czynności sądowych, a po bezskutecznym upomnieniu może ją wydalić z sali rozpraw. Sąd może wydalić osobę biorącą udział w sprawie tylko wtedy, gdy mimo uprzedzenia o skutkach prawnych jej nieobecności przy czynnościach sądowych nadal zachowuje się w sposób określony jak powyżej. Sąd może wydalić z sali rozpraw publiczność z powodu jej niewłaściwego zachowania.
Jak podkreśla sąd apelacyjny w Lublinie w postanowieniu z dnia 2 lutego 2011 r. (sygn. akt II AKzw 66/11), przed wydaleniem skazanego z sali należy zastosować upomnienie, a skazany powinien zostać uprzedzony o skutkach nieobecności na sali. Postępowanie sądowe powinno się toczyć w atmosferze spokoju, powagi, a także szacunku dla urzędu sędziego. Zasady te zostają przez stronę naruszone w przypadku wniesienia pisma zawierającego szereg sformułowań ubliżających sądowi i uwłaczających godności sędziego. Niezadowolenie skarżącego z treści orzeczeń skutkować winno ich zaskarżaniem i kontrolą w trybie instancyjnym, nie uzasadnia zaś ubliżania sądowi.
Mając na względzie powyższe łatwo zauważyć, że zanim dojdzie do wyproszenia z sali rozpraw, sędzia musi bezwzględnie upomnieć uczestnika postępowania (z reguły jest to wystarczające rozwiązanie) oraz wskazać jak ewentualne opuszczenie sali wpłynie na sytuację procesową danej osoby (zwłaszcza, gdy będzie to pozwany lub powód). Niedopełnienie powyższych obowiązków przez sędziego rodzi poważne skutki procesowe. Wyproszenie z sali rozpraw stronę postępowania bez uprzedniego upomnienia i wyjaśnienia skutków zastosowania takiego rozwiązania pozbawia „wyrzuconego” możności obrony swoich praw. To z kolei jest podstawą do stwierdzenia nieważności całego toczącego się postępowania (łącznie z zapadłym później wyrokiem czy postanowieniem). Zgodnie bowiem z treścią art. 379 pkt 5 KPC, nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Podobne stanowisko zajął sam Sąd Najwyższy w wyroku o sygn. akt IV CSK 393/12.
Na zakończenie pamiętajmy także o treści art. 49 Prawa o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z którym w razie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie, sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny w wysokości do 10.000 złotych lub karą pozbawienia wolności do czternastu dni; osobie pozbawionej wolności, w tym także tymczasowo aresztowanej, można wymierzyć karę przewidzianą w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolności albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania. Jeżeli powyższego czynu dopuścił się żołnierz w czynnej służbie wojskowej, sąd – zamiast wymierzenia kary – zwraca się do właściwego dowódcy jednostki wojskowej, który stosuje środki przewidziane w przepisach dotyczących żołnierzy; przepis ten stosuje się odpowiednio do osoby odbywającej zasadniczą służbę w obronie cywilnej.
