Spis treści
Umowa musi być uczciwa i zgodna z prawem
Zawarcie umowy jest tak naprawdę czynnością prawną, ta z kolei może być skutecznie dokonana jeśli jej strony mają pełną zdolność do czynności prawnych. Oczywiście istnieją pewne wyjątki od tej zasady. Zgodnie z treścią art. 58 KC, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego
Nieważność umowy z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego odnosić się musi tylko do okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, a zatem wpływających na jej pierwotną nieważność. Nie obejmuje to okoliczności zaistniałych już po zawarciu umowy, które mogą mieć wpływ jedynie na jej wykonanie lub skuteczność. W takich sytuacjach zasady współżycia społecznego mogą zostać ewentualnie uwzględnione na podstawie art. 5 KC w ramach zarzutu nadużycia prawa podmiotowego. W oparciu o przepis art. 58 § 2 KC chodzi bowiem o nieważność umowy istniejącą już od samego początku z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Sprzeczność z ustawą oznacza natomiast niezgodność zapisów umownych nie tylko z regulacjami Kodeksu cywilnego, ale także z przepisami wszystkich ustaw w polskim systemie prawnym.
Sprzeczność umowy z treścią art. 58 KC skutkuje najpoważniejszą sankcją prawną – bezwzględną nieważnością zawartego zobowiązania. Oznacza to tym samym, że umowa nie wywołuje żadnych skutków na gruncie prawa cywilnego. Nieważność takiej czynności jest powszechna, a zatem działa wobec wszystkich.
Gdy nie możesz wykonać zobowiązania
Umowa może okazać się wadliwa także wtedy, gdy jej wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej. W takiej sytuacji osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można jednak żądać po upływie roku od jej zawarcia. Powyższa regulacja znajduje zastosowanie praktycznie względem każdej umowy cywilnoprawnej. Wadliwość takiej czynności jest związana z tzw. bezskutecznością względną, czyli uchyleniem skuteczności czynności prawnej względem określonej osoby, przy jednoczesnym pozostawieniu pełnej skuteczności tej czynności względem pozostałych osób. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1998 r. (sygn. akt I CKN 640/97), żądanie uznania umowy z następstwem w postaci tzw. bezskuteczności względnej jest być usprawiedliwione tylko wówczas, gdy z łączącego dłużnika i wierzyciela stosunku obligacyjnego, bądź też rzeczowego, zaspokojenie wierzyciela następuje tylko ze wskazaniem na przedmiot czynności prawnej. Najczęściej chodzi tu o ochronę interesu osoby trzeciej, która zmierza do wykonania przysługującego jej roszczenia o przeniesienie własności rzeczy. Brak możliwości zaspokojenia osoby trzeciej winien być bezpośrednim skutkiem wykonania kwestionowanej czynności.
Zła forma
Wadliwość umów może wiązać się wreszcie z niewłaściwą formą. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej. Jedyną właściwą formą dla umów, których przedmiotem jest jakakolwiek nieruchomość jest forma aktu notarialnego, w przypadku zaś gdy przedmiotem jest przedsiębiorstwo – forma z podpisami urzędowo poświadczonymi. Decydując się zatem na sprzedaż przedsiębiorstwa lub darowiznę nieruchomości, musimy odwiedzić notariusza – w przeciwnym wypadku nasze zobowiązanie będzie nieważne.
Podstawa prawna:
[art. 5, art. 58 k.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 121 j.t.)]
