Marian W. do chwili śmierci mieszkał w Toronto. Zgodnie z kwestionowanymi przepisami okres zatrudnienia w Kuwejcie podlegałby uwzględnieniu gdyby w chwili śmierci zamieszkiwał na obszarze RP. Zdaniem sądu pytającego, wyłączenie przez ustawodawcę z kręgu osób uprawnionych do uwzględnienia okresów zatrudnienia obywateli polskich za granica człowieka nie mającego stałego miejsca zamieszkania na obszarze RP, stanowi regulację niepełną. Narusza zasadę równości i zakaz dyskryminacji ze względu na miejsce stałego zamieszkania. Jest ponadto sprzeczne z zasadą wzajemności, wiążącą prawo do świadczeń emerytalno-rentowych z udziałem świadczeniobiorcy w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego.
W dniu 5 lipca 2010 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych dotyczące warunków świadczeń emerytalno-rentowych dla Polaków pracujących poza granicami RP. Zadaniem TK było rozstrzygnięcie w sprawie zgodności:
-
art. 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie stwierdzającym, iż okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich, uwzględnia się pod warunkiem stałego zamieszkania zainteresowanego na obecnym obszarze Rzeczypospolitej, z określoną w art. 32 konstytucji zasadą równości wszystkich obywateli wobec prawa i z art. 2 konstytucji,
-
§ 3 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 marca 1984 roku w sprawie okresów zatrudnienia za granicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu tego zatrudnienia w powyższym zakresie z określoną w art.32 konstytucji zasadą równości wszystkich obywateli wobec prawa i z art.2 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że artykuł 9 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie przesłanki stałego miejsca zamieszkania na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, w części odsyłającej do art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c w związku z art. 65 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 konstytucji. Trybunał umorzył postępowanie w części dotyczącej badania zgodności z konstytucją § 3 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 marca 1984 r. w sprawie okresów zatrudnienia za granicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu tego zatrudnienia ze względu na cofnięcie pytania prawnego w tym zakresie.
Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie, przed którym zawisła sprawa Alicji W., zamieszkałej w Kanadzie, ubiegającej się o rentę rodzinną po zmarłym mężu. Mąż Alicji W. w okresie od 8 stycznia 1981 r. do 28 lutego 1989 r. był zatrudniony u zagranicznego pracodawcy za granicą za zgodą władz polskich. Następnie wraz żoną zamieszkał w Toronto, gdzie zmarł 25 lutego 1994 r. Możliwość uwzględnienia okresu pracy zmarłego przy ustaleniu prawa do renty rodzinnej jest uzależniona – przez art. 9 ust. 1 ustawy o FUS – od warunku stałego zamieszkania zainteresowanego na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. TK orzekł niekonstytucyjność takiej regulacji z uwagi na nieadekwatność i niedookreśloność kryterium "miejsca zamieszkania" w wypadku ustalania renty rodzinnej. Niejasne jest m.in., jakiego momentu dotyczy wymaganie domicylu.
TK rozstrzygał sprawę na tle aktualnie obowiązującej konstytucji, mocno eksponującej element rzetelności legislacji, której komponentem jest zgodność ocenianej regulacji prawnej z zasadą zaufania do prawa, którą wyraża art. 2 konstytucji. Wątpliwości konstytucyjne zgłoszone przez sąd pytający dotyczyły kryterium domicylu, wprowadzonego w ustawodawstwie przed konstytucją z 1997 r. i przeniesionego do ustawy o FUS jako regulacji przejściowej wobec rozciągniętych w czasie sytuacji nabywania prawa do świadczeń z zaopatrzenia społecznego w warunkach zmiany systemu. Poprzedni system zabezpieczenia społecznego, był w większej mierze oparty o rozdzielanie środków dokonywane z udziałem państwa. W przeciwieństwie do obecnego systemu, gdy podstawowe znaczenie ma kapitał zgromadzony przez osobę podlegającą ubezpieczeniu. Poprzedni system charakteryzował się większą swobodą ustawodawcy co do wprowadzenia przesłanek i warunków uzyskiwania świadczeń. Aktualna ocena systemu ubezpieczenia społecznego jest silnie ukierunkowana koniecznością przestrzegania zasady rzetelności legislacji i stawia wyższe wymagania brakowi arbitralności co do wyboru kryteriów w tym zakresie. W każdym razie ogranicza ustawodawcę co do możliwości arbitralnego wprowadzania tu kryteriów obcych celowi danej instytucji. Wymóg domicylu jest zaś właśnie takim obcym kryterium.
TK podkreślił, że – ze względu na konkretny charakter kontroli konstytucyjności wszczętej na podstawie pytania prawnego – stwierdzenie niekonstytucyjności przesłanki domicylu dotyczy tylko renty rodzinnej, w warunkach, gdy prawo osoby, po której renta przysługuje i które stanowi podstawę do nabycia renty rodzinnej, nie było dotychczas ustalone i tylko sytuacji determinowanej przedmiotem sprawy. TK zauważył także, że przesłanka domicylu jest wykorzystywana przez ustawę o FUS jako przesłanka negatywna, decydująca o odmowie emerytury lub renty w znacznie szerszym zakresie, niż tylko renta rodzinna i tylko wobec kręgu podmiotów, o których mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c, a więc w zakresie szerszym, niż przedmiot wyroku TK.
Wątpliwości dotyczące zgodności przesłanki zamieszkiwania w Polsce z celem ustawy o FUS konflikt tej ograniczającej przesłanki z innymi wartościami konstytucyjnymi, zagadnienie proporcjonalności, a także okoliczność, że osoby pozbawione świadczenia – z uwagi na przesłankę braku polskiego domicylu, uiszczały składkę na ubezpieczenie społeczne – czynią niezbędnym zajęcie się przez ustawodawcę tą kwestią w szerszym zakresie podmiotowym i przedmiotowym, niż to wynika z niniejszego rozstrzygnięcia.
