Z młodocianym, nie posiadającym kwalifikacji zawodowych, należy podpisać umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Taka umowa powinna określać rodzaj przygotowania zawodowego, czas trwania i miejsce a także wysokość wynagrodzenia. Musi być w niej również określony sposób dokształcania teoretycznego, tzn. należy wskazać, czy pracownik będzie się uczył w zasadniczej szkole publicznej, w szkole prowadzonej przez pracodawcę, w ośrodku kształcenia zawodowego czy kształcił się we własnym zakresie. Krótkoterminowe umowy, na podstawie których młodociani są zatrudniani do lekkich prac sezonowych i dorywczych nie zawierają uregulowań dotyczących sposobu dokształcania teoretycznego.
Pracodawca, który przyjmuje młodocianego pracownika jest zobowiązany skierować go na badania lekarskie. Badania takie powinny być przeprowadzone w godzinach pracy, a pracownik zachowuje za ten okres prawo do wynagrodzenia. W przypadku, gdy lekarz orzeknie, iż dana praca stanowi zagrożenie zdrowia młodocianego należy go niezwłocznie przesunąć na inne stanowisko. Jeżeli nie ma takiej możliwości pracodawca ma obowiązek rozwiązać z nim umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Czas pracy młodocianego nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Pracodawca musi mieć na uwadze, iż do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych. Bez znaczenia pozostaje fakt, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy też nie.
Młodociany pracownik nie może być zatrudniany w godzinach nadliczbowych, nawet jeśli następuje to za jego zgodą.
Taki pracownik nie może również pracować w warunkach, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. Młodocianych można zatrudnić przy pracach wzbronionych pod warunkiem, że jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodu oraz w przypadku, gdy prace te są przewidziane w programach praktycznej nauki zawodu. Z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy młodociany uzyskuje prawo do 12-dniowego urlopu. Po przepracowaniu roku młody pracownik ma prawo do 26 dni urlopowych. Urlop w takim wymiarze przysługuje młodocianemu jedynie do momentu ukończenia przez niego 18 lat. Później ulega on zmniejszeniu do 20 dni. Młodociany, który uczęszcza do szkoły może skorzystać z urlopu w okresie ferii szkolnych. W sytuacji gdy nie nabył jeszcze prawa do urlopu pracodawca może udzielić mu zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. Na wniosek młodocianego pracownika, będącego uczniem szkoły dla pracujących, pracodawca ma również obowiązek udzielić dodatkowo urlopu bezpłatnego w okresie ferii szkolnych. Czas trwania tego urlopu, łącznie z urlopem wypoczynkowym, nie może jednak przekroczyć 2 m-cy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy.
Młodociany zatrudniony w celu przygotowania zawodowego jest objęty szczególną ochroną. Jego umowa może być wypowiedziana tylko wówczas, gdy:
- nie wypełnia swoich obowiązków związanych z pracą i obowiązkiem dokształcania,
- została ogłoszona upadłość lub likwidacja pracodawcy,
- nastąpiła reorganizacja zakładu pracy
- pracodawca stwierdzi nieprzydatność młodocianego do pracy w zakresie, której odbywa on przygotowanie zawodowe.
Co do zasady zabronione jest natomiast zatrudnianie dziecka poniżej 16 roku życia (art. 190§2 kodeksu pracy).
Praca dziecka, które nie ukończyło 16 lat, jest możliwa jedynie w ściśle określonych warunkach, które wymienia art. 3045 kodeksu pracy.
Zatrudnienie takiej osoby wymaga każdorazowo uzyskania zgody od inspektora pracy. Ponadto zgodę musi wyrazić jeszcze rodzic bądź prawny opiekun dziecka. Należy pamiętać, że wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, przy czym działalności reklamowej nie można mylić z promocją. Praca dziecka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i jego rozwoju psychofizycznego ani zagrażać wypełnianiu obowiązku szkolnego.
Podmiot, który chce zatrudnić taką osobę musi wystąpić o zgodę do właściwego inspektora pracy.
Do wniosku o wydanie zezwolenia dołącza:
- pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
- orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
- jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu – opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych.
Jeżeli wniosek zawiera wszystkie potrzebne dokumenty inspektor pracy wydaje stosowne zezwolenie, na którym powinny się znaleźć:
- dane osobowe dziecka oraz dane jego opiekuna,
- oznaczenie pracodawcy,
- określenie rodzaju pracy, bądź innych zajęć zarobkowych, które dziecko może wykonywać,
- określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko pracy,
- oraz inne niezbędne ustalenia, które są wymagane ze względu na dobro dziecka lub rodzaj, charakter, albo warunki wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko.
Inspektor pracy posiada również prawo cofnięcia wydanego już zezwolenia jeżeli stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają warunkom, które zostały określone w wydanym zezwoleniu. Może to zrobić z urzędu lub na wniosek przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka.
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz. U. z 2002r. nr 214, poz. 1808), dziecko może być również zatrudnione na umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego – w formie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
W takim przypadku konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zaświadczenie lekarza stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu oraz pozytywna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej. W sytuacji, gdy dziecko nie ukończyło gimnazjum niezbędne jest również zezwolenie dyrektora właściwego gimnazjum na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
