Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest instytucją regulowaną przez przepisy zarówno Kodeksu karnego jak i Kodeksu karnego wykonawczego. Z powyższych aktów prawnych możemy dowiedzieć się w jakich okolicznościach skazany może ubiegać się o wcześniejsze opuszczenie zakładu karnego i jakie obowiązki są związane z zastosowaniem omawianej instytucji.
Zgodnie z treścią art. 77 KK, skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78 KK. Przepis ten stanowi, że skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary. Skazanego w ramach recydywy podstawowej można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast skazanego w ramach recydywy wielokrotnej (tzw. multirecydywa) po odbyciu trzech czwartych kary. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.
Jak podkreśla sąd apelacyjny w Krakowie, warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary pozbawienia wolności jest odstępstwem od zasady odbycia kary w całości, jak ją orzeczono w wyroku skazującym. Tylko przekonanie sądu, powzięte na podstawie analizy przesłanek przewidzianych w art. 77 § 1 KK, że skazany będzie w przyszłości przestrzegał prawa mimo niewykonania kary w całości, uzasadnia odstąpienie od tej zasady. Dla stwierdzenia pozytywnej prognozy kryminalnej potrzebne jest postępowanie skazanego w zakładzie karnym powyżej normy wyrażającej się biernym podporządkowaniem się wymaganiom stawianym osobom odbywającym karę, a to aktywność skazanego w dążeniu do wykazania gotowości respektowania zasad współżycia w społeczeństwie (por. postanowienie sądu apelacyjnego w Krakowie z 2.10.2012 r. sygn. akt II AKzw 1066/12). Warto przy tym pamiętać, że nie wszystkie okoliczności wymienione w art. 77 § 1 KK muszą zaistnieć kumulatywnie, niemniej jednak obowiązkiem sądu jest dokonanie kompleksowej ich analizy i dopiero wówczas sąd winien formułować względem skazanego prognozę społeczno-kryminologiczną.
W świetle art. 159 KKW możemy zauważyć, że warunkowo zwolnionego sąd penitencjarny może w okresie próby oddać pod dozór kuratora sądowego, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, oraz nałożyć na niego obowiązki określone w art. 72 § 1 Kodeksu karnego, a jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem, za które skazany odbywa karę, nie została naprawiona, orzec obowiązek określony w art. 72 § 2 Kodeksu karnego. Wobec skazanego za przestępstwo określone w art. 197-203 Kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności), popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 Kodeksu karnego (recydywista), a także wobec skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności oddanie pod dozór jest obowiązkowe. Warunkowo zwolniony, który został zobowiązany do wykonywania obowiązków związanych z okresem próby i nie został oddany pod dozór, jest obowiązany do:
- bezzwłocznego, a najpóźniej w ciągu 7 dni od zwolnienia z zakładu karnego, zgłoszenia się do sądowego kuratora zawodowego sądu rejonowego, w którego okręgu będzie miał miejsce stałego pobytu,
- zgłaszania się do sądowego kuratora zawodowego w określonych przez niego terminach i udzielania wyjaśnień co do przebiegu okresu próby,
- niezmieniania bez zgody sądu miejsca stałego pobytu,
- wykonywania nałożonych na niego obowiązków
– o czym sąd poucza warunkowo zwolnionego.
Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli warunkowo zwolniony:
- w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności,
- uchyla się od wykonania powyższych obowiązków,
- uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych,
- w okresie próby rażąco naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo niż przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności lub została orzeczona inna kara pozbawienia wolności.
Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony, skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą.
Na zakończenie jeszcze jedna ważna informacja – uprawnienia do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie na podstawie art. 78 § 3 KK (skazanie na karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności) nie należy mylić z gwarancją warunkowego zwolnienia po upływie tego okresu.
