Komu przysługuje władza rodzicielska?
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym jego pochodzenie może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. W sytuacji, gdy jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu. Jeżeli żadne z rodziców nie ma władzy rodzicielskiej albo oboje rodzice są nieznani, wówczas dla dziecka jest ustanawiana opieka. W przypadku rozwodu rodziców sąd orzeka w wyroku o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron. Jeżeli powierza on wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, to wówczas władza drugiego z rodziców jest ograniczana do określonych praw i obowiązków (np. do decydowania o wykształceniu dziecka, o wyjazdach zagranicznych, itp.). Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom w przypadku, gdy przedstawią oni wspólne porozumienie, dotyczące sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Jest ono uwzględniane jedynie w sytuacji, gdy jest zgodne z dobrem dziecka.
Zakres władzy rodzicielskiej
Zgodnie z prawem, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Rodzice o istotnych sprawach dziecka rozstrzygają wspólnie. Przed podjęciem ważniejszej decyzji rodzice powinni wysłuchać dziecko, oczywiście jeśli jego ogólny stan fizyczno-psychiczny na to pozwala. W braku porozumienia między nimi każde z rodziców może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka. Rozstrzygnięcie sądu zastępuje zgodę rodzica. Osoby wykonujące władzę rodzicielską są zobowiązane troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Należy pamiętać, że prawnie zakazane jest stosowanie kar cielesnych. Rodzice i dzieci są także zobowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Rodzice mają obowiązek sprawować z należytą starannością zarząd nad majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim. Nadwyżka może być przeznaczana na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. W przypadku, gdy dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Jeżeli rodzice nie mogą dość do porozumienia w tej kwestii, wówczas rozstrzyga o tym sąd opiekuńczy.Kiedy można zawiesić władzę rodzicielską?
Sąd opiekuńczy może orzec zawieszenie władzy rodzicielskiej w razie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu. W praktyce dzieje się to zazwyczaj na skutek wyjazdu rodziców za granicę i niemożności sprawowania w tym czasie rzeczywistej pieczy nad dzieckiem. W sytuacji, gdy zawieszenie władzy rodzicielskiej dotyczy obojga rodziców, dla dziecka ustanawia się opiekuna prawnego. Zawieszenie jest uchylane, gdy odpada jego przyczyna.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej przez sąd jest najsurowszym środkiem ingerencji w sprawowanie tej władzy. Sąd pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej w wypadku gdy:
– władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody,
– rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej,
– rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.
– mimo udzielonej pomocy z zewnątrz (kurator, placówki, instytucje) rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Obowiązkowe pozbawienie władzy rodzicielskiej nastąpi wówczas, gdy nie może być ona wykonywana z powodu trwałej przeszkody, którą może być, np. wyjazd rodziców za granicę na długi okres czasu, przy jednoczesnym całkowitym braku zainteresowania sytuacją dziecka, ciężka choroba połączona z umieszczeniem w odpowiedniej placówce leczniczej, osadzenie w zakładzie karnym w celu odbycia wieloletniej kary, zaginięcie jednego z rodziców. Podobnie władza może być odebrana w sytuacji kiedy rodzice jej nadużywają, czyli znęcają się fizycznie i psychicznie nad dzieckiem, zmuszają je do pracy nie odpowiadającej jego zdrowiu, skłaniają do popełnienia przestępstwa, lub prowadzenia niemoralnego trybu życia oraz wywierają na nie negatywny wpływ. Sąd pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej także wówczas, gdy w rażący sposób zaniedbują oni obowiązki względem dziecka, np. porzucili je, głodzą, tolerują jego złe prowadzenie się, pijaństwo, prostytucję lub działalność przestępczą albo uchylają się od płacenia alimentów.
