Zgodnie z art. 110 i 111 KRiO, w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie. Jeżeli jednak władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5 KRiO (zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej., a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem). W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Sądowa regulacja władzy rodzicielskiej pojawia się przede wszystkim w sprawach rozwodowych – art. 58 §1 i 2 omawianej ustawy wyraźnie wskazuje, że w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili powyższe porozumienie i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.
Niezależnie od powyższego, każdy rodzic wobec którego orzeczono ograniczenie, zawieszenie bądź pozbawienie władzy rodzicielskiej może wnioskować o zmianę w tym przedmiocie. Podstawą prawną w takiej sytuacji jest art. 106 KRiO – jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka. W postanowieniu z dnia 26 sierpnia 1999 r. (sygn. akt III CKN 324/99) Sąd Najwyższy zauważył, że przesłankami zmiany orzeczenia o władzy rodzicielskiej zawartego w wyroku rozwodowym są dobro dziecka i zmiana okoliczności. Rozwój, zwłaszcza umysłowy, małoletniego w okresie kilku lat od daty orzeczenia rozwodu i postęp w samodzielności potwierdza wystarczająco, że doszło do zmiany okoliczności, o której mowa w powyższym przepisie. Podobna regulacja istnieje na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego, jak stanowi art. 577 tejże ustawy – sąd opiekuńczy może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy.
Zmiana orzeczenia regulującego wykonywanie władzy rodzicielskiej następuje w zasadzie na wniosek zainteresowanego rodzica. Musi on zatem złożyć pismo do sądu, który wydał orzeczenie w przedmiocie władzy rodzicielskiej, wraz z uzasadnieniem dlaczego żąda tego orzeczenia. Przykładowo, uniemożliwienie utrzymania właściwego kontaktu osobistego pomiędzy rodzicem a dzieckiem narusza w zasadzie interes małoletniego i może stanowić przyczynę uzasadniającą zmianę prawomocnego postanowienia regulującego wykonywanie władzy rodzicielskiej. Wniosek o zmianę orzeczenia powinien być należycie opłacony – na chwilę obecną jest to kwota w wysokości 40 zł. Pamiętajmy, aby dołączyć do niego orzeczenie, które było podstawą przy sądowym ustaleniu władzy rodzicielskiej, wraz z aktem urodzenia dziecka.
