Rozstrzygając o zwolnieniu od kosztów sądowych sąd może zdecydować o całkowitym lub częściowym zwolnieniu od kosztów sądowych albo oddalić wniosek. Należy podkreślić, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie przeciwnej. Decydujące znaczenie dla sądu przy podejmowaniu decyzji w tej sprawie ma udokumentowany stopień ubóstwa strony, która wnosi o zwolnienie od kosztów w postępowaniu cywilnym.
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wniosek należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Do oświadczenia należy dołączyć odpowiednie dokumenty potwierdzające trudną sytuację finansową, np. zaświadczenie o zarobkach, zaświadczenie z urzędu pracy itd. W przypadku, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest składany ustnie do protokołu sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne". Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania. Sąd przesyła niezwłocznie ten wniosek właściwemu sądowi.
Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych
W przypadku gdy sąd całkowicie zwolni stronę od kosztów sądowych, to oznacza to, że strona ta nie będzie ponosić opłat sądowych oraz wydatków w toku postępowania. Zarówno wydatki te jak i opłaty obciążą tymczasowo Skarb Państwa. Jest to niejako kredytowane przez państwo, a ostateczne rozliczenie następuje w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.
Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych
W sytuacji, gdy sąd uzna, że nie strona nie spełnia przesłanek do całkowitego zwolnienia od kosztów sądowych, może zdecydować o częściowym zwolnieniu od ponoszenia kosztów i wydatków w postępowaniu. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od poniesienia bądź ułamkowej części kosztów sądowych, bądź określonej ich sumy, albo też niektórych tylko opłat sądowych lub wydatków.
Jeśli sąd oddali złożony wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, to strona postępowania nie może ponownie domagać się zwolnienia, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu. Na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie.
