Współpraca a współtwórczość

Współtwórczość

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych określa przedmiot prawa autorskiego. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• plastyczne;
• fotograficzne;
• lutnicze;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
• audiowizualne (w tym filmowe).

Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia. Nie są jednak objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne (zob. art. 1 ust 1 – 2(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Również opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego (art. 2 ust 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Zasadą jest, że utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, a ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust. 3 i 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Niewątpliwie prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (art. 8 ust. 1 – 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych reguluje ponadto kwestię współtwórczości. Prawo autorskie przysługuje współtwórcom wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów. Do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 9 ust. 1 – 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Rozwiązanie problemu

Na wstępie należy podkreślić, że nie każda współpraca może być uznana za współtwórczość. W orzecznictwie wskazuje się, że o tym, kiedy współpracę kilku osób można uznać za współtwórczość, decyduje konkretny stan faktyczny, ustalający udział tych osób w powstawaniu dzieła (zob. wyr. SN z dnia 19 lipca 1972 roku, sygn. akt II CR 575/71).
Ze współautorstwem dzieła możemy mieć do czynienia wówczas, gdy czynności współautora wykazywały przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Dziełem w rozumieniu prawa autorskiego jest bowiem – co podkreśla się w orzecznictwie – kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej (zob. uzas. wyroku SN z dnia 5 lipca 2002 r., sygn. akt III CKN 1096/00).

Odwołując się do przedstawionego stanu faktycznego należy podkreślić odróżnienie przedmiotu fotografii, który sam może być dziełem, od wykonania nośnika tego dzieła, jakim jest jego fotografia. Przedstawiona sytuacja wskazuje na to, że fotografia jest jedynie wybranym sposobem utrwalenia dzieła twórcy. Judykatura podkreśla, że fakt, iż w takiej sytuacji ktoś inny jest autorem dzieła fotografowanego nie wyklucza możliwości uznania za współautora powstałego fotogramu wykonawcy zdjęcia fotograficznego dzieła, jednakże – jak w każdym innym przypadku twórczości – konieczne jest wykazanie istnienia wkładu twórczego i indywidualnego wykonawcy fotografii w powstanie końcowego dzieła. Przyjmuje się, że za "twórczość" w rozumieniu art. 1 ust. 1  ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych można uznać w dziedzinie fotografii artystycznej świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego (zob. wyr. SN z dnia 5 lipca 2002 r., sygn. akt III CKN 1096/00). Współtwórczość dzieła fotograficznego nie zachodzi natomiast, gdy współpraca określonej osoby nie ma charakteru twórczego, lecz pomocniczy, chociażby umiejętność wykonywania czynności pomocniczych wymagała wysokiego stopnia wiedzy fachowej, zręczności i inicjatywy osobistej (zob. uzas. wyr. SN dnia 19 lipca 1972 r., sygn. akt  II CR 575/71).

Analizując przedstawiony stan faktyczny zdaje się być uzasadnione twierdzenie, że czynności wykonywane przez fotografa miały jedynie charakter techniczny, nie twórczy, tym samym nie powinien być on uznawany na współtwórcę.  Na marginesie warto także wspomnieć, że umieszczenie nazwiska autora zdjęć w katalogu nie przesądza o twórczym charakterze jego działalności, a w konsekwencji o jego współautorstwie, gdyż – co akcentuje się w orzecznictwie – wymienienie nazwiska fotografa w katalogu może odnosić się do jego udziału w czynnościach technicznych, a nie określać go jako współtwórcę fotogramów (por. uzas. wyr. SN  z dnia 5 lipca 2002 r., sygn. akt III CKN 1096/00).

Podstawa prawna:
Art. 1 art. 8, art. 9 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U.2016.666).