Zgodnie z treścią art. 61 KPA, postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony (jest to tzw. zasada skargowości) lub z urzędu (zasada oficjalności). Organ administracji publicznej może ze względu na szczególnie ważny interes strony wszcząć z urzędu postępowanie także w sprawie, w której przepis prawa wymaga wniosku strony. Organ obowiązany jest uzyskać na to zgodę strony w toku postępowania, a w razie nieuzyskania zgody – postępowanie umorzyć. Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej. Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony wniesione drogą elektroniczną jest dzień wprowadzenia żądania do systemu teleinformatycznego organu administracji publicznej. O wszczęciu postępowania z urzędu lub na żądanie jednej ze stron należy oczywiście zawiadomić wszystkie osoby będące stronami w sprawie.
O tym, czy w danym rodzaju postępowania obowiązuje zasada skargowości, czy zasada oficjalności, przesądzają przepisy prawa materialnego. Tym samym oznacza to, że jeśli z normy prawa materialnego nie wynika wprost, czy sprawa podejmowana jest na wniosek, czy z urzędu, to przyjmuje się, że gdy przedmiotem jest przyznanie uprawnienia – postępowanie oparte jest na zasadzie skargowości, a gdy przedmiotem jest nałożenie obowiązku – postępowanie wszczynane jest z urzędu. Musimy zatem pamiętać, że przepis art. 61 § 1 KPA, zgodnie z którym postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu, nie oznacza dowolności organu administracji publicznej. Przepis ten musi być bowiem zawsze interpretowany w związku z przepisami prawa materialnego, które nie tylko wyznaczają rodzaj spraw załatwianych w formie decyzji administracyjnej, ale także normują inicjatywę co do powstania danej treści stosunku materialnoprawnego Wszczęcie postępowania, które zgodnie z przepisami prawa oparte jest na zasadzie skargowości, wymaga wyraźnego wniosku strony. Wszczęcie takiego postępowania bez wspomnianego wniosku stanowi rażące naruszenie ww. zasady. To oznacza, że decyzja wydana w takim postępowaniu obarczona jest wadą rażącego naruszenia prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 omawianej ustawy.
Dobrym podsumowaniem niniejszego artykułu będzie z pewnością orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Zgodnie z wyrokiem NSA w Warszawie z dnia 14 lutego 2012 r. (sygn. akt I OSK 1169/11), Postępowanie administracyjne opiera się na zasadzie skargowości i oficjalności działania, jednakże w postępowaniach wszczynanych z urzędu nie może ograniczać praw strony jedynie do doręczenia jej decyzji w sprawie i możliwości złożenia przez nią odwołania. Zawiadomienie strony o wszczęciu postępowania w sprawie jest jednym z najistotniejszych aspektów realizacji zasady ogólnej czynnego udziału strony w postępowaniu. W spawach wszczynanych na wniosek strony, rolą organu wydającego orzeczenie w sprawie jest jedynie ustalenie tegoż przedmiotu i wydanie rozstrzygnięcia w sprawie. Jeżeli wniosek jest kompletny, spełnia ogólne wymogi dotyczące podania określone w art. 49 kpa, a także szczegółowe, jeśli takie uszczegółowienie zawiera przepis prawa materialnego, rola organu polega na wydaniu rozstrzygnięcia w sprawie – zgodnie z wnioskiem.
