Istota umowa pożyczki
Zgodnie z normą art. 720 ustawy z dnia 23 kwietnia 964 roku – Kodeks cywilny (dalej zwanej k.c.) przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Przedmiot umowy pożyczki
Jak wskazano w literaturze przedmiotu, przedmiotem umowy pożyczki mogą być albo pieniądze, albo rzeczy oznaczone tylko co do gatunku. Termin "pieniądze", o których mowa w art. 720 § 1 k.c., odnosi się do znaków pieniężnych, za jakie stosownie do art. 31 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.) uważa się banknoty i monety opiewające na złote i grosze (por. Z. Gawlik, Komentarz do art. 720 Kodeksu cywilnego, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, pod red. A. Kidyby, Wolters Kluwer 2010). Jak podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 8 czerwca 2006 roku (sygn. akt II FSK 819/05), w art. 720 k.c. traktuje się pieniądze jako znaki pieniężne i rzeczy. Oznacza to wyeliminowanie pieniądza bezgotówkowego jako przedmiotu pożyczki. Jednak jak podkreślił sąd, sposób przeniesienia własności przedmiotu pożyczki może być bowiem różny, przez wręczenie, świadczenie osobie trzeciej po inne formy. Kontrahenci posługują się przyjętymi w obrocie formami wypłaty pożyczki, głównie czekami, wekslami czy dyspozycjami przelewu z konta bankowego.
Strony umowy pożyczki
Stronami umowy pożyczki są dający pożyczkę, czyli pożyczkodawca, oraz biorący pożyczkę, zwany pożyczkobiorcą. Ustawodawca nie wprowadza ograniczeń w odniesieniu do podmiotów, które mogą być stronami umowy pożyczki, co stwarza możliwość bycia podmiotem tego stosunku dla każdego podmiotu prawa cywilnego. Ograniczenia mogą wprowadzać przepisy szczególne. (Por. Z. Gawlik, Komentarz do art. 720 Kodeksu cywilnego, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, pod red. A. Kidyby, Wolters Kluwer 2010.)
Forma prawna umowy pożyczki
Przepis art. 720 § 2 k.c. wymaga – przy wartości pożyczki powyżej 500 złotych – stwierdzenia umowy pismem. Ustawodawca posłużył się określeniem "stwierdzenie pismem", a nie zawarcie umowy w formie pisemnej. Powyższe wskazuje, że chodzi o istnienie pisma stwierdzającego, że umowa została zawarta. Sama umowa może być więc zawarta w formie dowolnej, nawet ustnie, zaś fakt jej zawarcia powinien być natomiast potwierdzony pismem. (Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 2013 roku, sygn. akt VI ACa 680/13.)
Skutki niezachowania formy pisemnej pożyczki powyżej kwoty 500 zł
Jak wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 lutego 2013 roku (sygn. akt V ACa 53/13), sam fakt udzielenia pożyczki powyżej kwoty 500 zł bez zachowania formy pisemnej nie wpływa na ważność tej czynności prawnej. Czynność ta więc może być dokonana w sposób dorozumiany (art. 60 k.c.).
Nadmierna wysokość odsetek w umowie pożyczki
Na wypadek opóźnienia w zapłacie pożyczki, strony mogą zawrzeć postanowienie dotyczące obowiązku zapłaty odsetek. Nie mniej jednak zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej, niemającej uzasadnienia ani w wysokości inflacji, ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli wysokość zastrzeżonych na rzecz pożyczkodawcy odsetek za opóźnienie w zapłacie godzi w porządek prawny i poczucie sprawiedliwości i z tych przyczyn postanowienia umowy w zakresie wysokości zastrzeżonych odsetek za opóźnienie zostały uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, to są one nieważne w świetle art. 58 § 2 k.c. (Por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 listopada 2012 roku, sygn. akt I ACa 1217/12.) W razie stwierdzenia nieważności zastrzeżenia umownego, w wypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, należą się odsetki ustawowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1969 r., II CR 430/69, OSNCP 1970, Nr 9, poz. 152, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2003 r., II CKN 1097/00, OSNC 2004, Nr 4, poz. 55, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2005, II CK 742/04).
Odstąpienie od umowy przez pożyczkodawcę
Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Przedawnienie
Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Termin, o którym w mowa wyżej, znajduje zastosowanie do każdej umowy pożyczki, bez względu na strony umowy. Jest on także terminem szczególnym w odniesieniu do regulacji zawartej w art. 118 k.c., przewidującym trzyletni termin przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. (Por. Z. Gawlik, Komentarz do art. 722 Kodeksu cywilnego, (w: ) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, pod red. A. Kidyby, Wolters Kluwer 2010.)
Termin zwrotu pożyczki
Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
Odpowiedzialność za wady
Jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się w wypadku, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć.
Podstawa prawna:
Art. 720, art. 721, art. 722, art. 723, art. 724 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.
Art. 31 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim.
